1. Aktualny stan stosunków społecznych w dziedzinie, której dotyczyć ma projektowana ustawa

W obecnej chwili w Polsce jest ok. 15.000 biegłych sądowych, to jest osób wpisanych na listy biegłych sądowych prowadzone przez prezesów sądów okręgowych. Niezależnie od tego, w toku postępowań sądowych oraz przygotowawczych do wydawania opinii są powoływane osoby nie posiadające statusu biegłego sądowego, lecz posiadające wiadomości specjalne niezbędne do wydania opinii (tzw. biegli ad hoc), a także instytucje naukowe lub specjalistyczne. W odniesieniu do takich podmiotów, w ograniczonym zakresie, również znajdują zastosowanie regulacje prawne dotyczące biegłych.

Najistotniejszym problemem związanym obecnie z funkcjonowaniem biegłych jest trudność w uzyskaniu opinii na wysokim poziomie, w krótkim czasie, w szczególności w sprawach o złożonym stanie faktycznym. Obecnie procedura ustanawiania i nadzoru nad biegłymi sądowymi nie przewiduje dostatecznie sprawnych mechanizmów, pozwalających na właściwą weryfikację kandydatów oraz kontrolę sposobu wywiązywania się przez biegłych z nakładanych na nich obowiązków. W przypadku prywatnych podmiotów gospodarczych brak jest zaś jakichkolwiek regulacji, które pozwalałyby na ocenę ich przygotowania do wydawania opinii.

Jednocześnie obowiązujące stawki wynagrodzeń biegłych nie stanowią dostatecznej zachęty dla specjalistów najwyższej klasy do współpracy z wymiarem sprawiedliwości.

  1. Aktualny stan prawny w dziedzinie, której dotyczyć ma projektowana ustawa, w szczególności z uwzględnieniem obowiązujących ustaw, ratyfikowanych umów międzynarodowych i prawa Unii Europejskiej.

 

Regulacje dotyczące funkcjonowania i organizacji biegłych sądowych są zawarte w wielu aktach prawnych.

Przepisy proceduralne poszczególnych gałęzi prawa (zawarte w Kodeksie postępowania cywilnego oraz w Kodeksie postępowania karnego) regulują kwestie związane z przeprowadzaniem dowodu z opinii biegłego na potrzeby konkretnego postępowania, kształtując również procesowe obowiązki biegłych.

Zasadniczym aktem normatywnym dotyczącym biegłych sądowych jest rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 stycznia 2005 r. w sprawie biegłych sądowych (Dz. U. Nr 15, poz. 133) wydane na podstawie art. 157 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, z późn. zm.). Ponadto szczególną, objętą odrębną regulacją grupą biegłych są biegli w przedmiocie uzależnienia od alkoholu. Dotyczy ich rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 grudnia 2007 r. w sprawie biegłych w przedmiocie uzależnienia od alkoholu (Dz. U. Nr 250, poz. 1883, z późn. zm,).

Zasadniczym aktem normatywnym dotyczącym biegłych sądowych jest rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 stycznia 2005 r. w sprawie biegłych sądowych (Dz. U. Nr 15, poz. 133) wydane na podstawie art. 157 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, z późn. zm.). Ponadto szczególną, objętą odrębną regulacją grupą biegłych są biegli w przedmiocie uzależnienia od alkoholu. Dotyczy ich rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 grudnia 2007 r. w sprawie biegłych w przedmiocie uzależnienia od alkoholu (Dz. U. Nr 250, poz. 1883, z późn. zm,).

Problematyka należności przysługujących biegłym – obejmujących w szczególności wynagrodzenie za sporządzone opinie, zwrot kosztów zużytych materiałów w związku z przygotowaniem ekspertyzy, zwrot kosztów stawiennictwa w sądzie – jest uregulowana ramowo w dekrecie z dnia 26 października 1950 r.

o  należnościach świadków, biegłych i stron w postępowaniu sądowym (Dz. U. Nr 49, poz. 445, z późn. zm.), zaś doprecyzowana w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 grudnia 1975 r. w sprawie kosztów przeprowadzania dowodu z opinii biegłych w postępowaniu sądowym (Dz. U. Nr 46, poz. 254, z późn. zm.). Niezależnie od tego kwestie te reguluje ustawa z dnia 28 lipca 2005 r.

o  kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398, z późn. zm.).

Wskazana wyżej znaczna liczba aktów prawnych, odnoszących się do biegłych sądowych utrudnia prawidłowe stosowanie właściwych norm. Dodatkowo, część przepisów zawartych we wskazanych ustawach i rozporządzeniach pochodzi sprzed wielu lat, nie było nowelizowanych i nie odpowiada aktualnym potrzebom wynikającym ze zmienionych stosunków społeczno-gospodarczych. Ponadto przepis § 4 ust 1 cytowanego wyżej rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 grudnia 1975 r. dotyczący wynagrodzenia biegłych z zakresu medycyny za wykonaną pracę, został uznany wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 9 maja 2012 r. (sygn. akt SK 24/11) za niezgodny z Konstytucją RP.

 

 

 

 

 

 

  1. Potrzeby i cel uchwalenia projektowanej ustawy

 

Jak wskazano w pkt. I niniejszych założeń, obecny system opiniowania na potrzeby wymiaru sprawiedliwości oraz organów ścigania stanowi przedmiot licznych postulatów dotyczących w szczególności problematyki należności biegłych, a także podniesienia poziomu przygotowywanych ekspertyz oraz skrócenia czasu oczekiwania na ich opracowanie. W ocenie autorów założeń, powyższe zagadnienia pozostają ze sobą w ścisłym związku. Zwiększenie wymagań względem kandydatów na biegłych oraz zakresu kontroli nad realizacją zleconych im zadań, przy braku zwiększenia poziomu wynagrodzeń, będzie prowadzić do stałego zmniejszania się liczby osób, gotowych podjąć współpracę z wymiarem sprawiedliwości. Jednocześnie sama zmiana obecnych stawek, stanowiących podstawę do obliczania należności biegłych, nie zagwarantuje podniesienia poziomu opiniowania.

Analiza obecnego stanu faktycznego i prawnego, przy uwzględnieniu stanowiska prezentowanego przez organy wymiaru sprawiedliwości oraz środowisko biegłych, prowadzi zatem do przekonania, iż niezbędne jest podjęcie działań legislacyjnych, których skutkiem na nowo i w sposób kompleksowy zostanie uregulowane zagadnienie-funkcjonowania biegłych sądowych.

Zasadniczym celem, jaki winna realizować ustawa, jest zatem uregulowanie problematyki biegłych w sposób zapewniający utrzymywanie wysoko kwalifikowanego korpusu ekspertów, w szczególności dzięki wyposażeniu prezesów sądów okręgowych w narzędzia umożliwiające właściwy nabór i nadzór nad ich funkcjonowaniem. Powiązany z powyższym jest nadto cel zapewnienia biegłym wynagrodzeń odpowiadających ich kwalifikacjom i umiejętnościom, w szczególności przez podwyższenie stawek służących obliczaniu tych wynagrodzeń, a także umożliwienie bardziej elastycznego kształtowania należnych świadczeń przez podmioty zlecające sporządzenie opinii.

Powyższe winno przyczynić się do zwiększenia zaangażowania osób

o   wysokich kompetencjach we współpracę z wymiarem sprawiedliwości, a nadto podnieść prestiż funkcji biegłego sądowego.

Ostatecznym celem będzie zaś usprawnienie toku postępowań sądowych oraz przygotowawczych.

 

 

 

 

 

 

 

  1. Możliwości podjęcia alternatywnych w stosunku do uchwalenia projektowanej ustawy środków umożliwiających osiągnięcie celu, ze wskazaniem, czy środki te zostały podjęte, a w przypadku ich podjęcia – przedstawienie osiągniętych skutków.

 

W ocenie autorów projektu nie istnieje możliwość podjęcia działań alternatywnych w stosunku do uchwalenia ustawy, które mogłyby zapewnić osiągnięcie analogicznego celu.

Doprecyzowanie zasad naboru biegłych, uregulowanie warunków kontroli, przesłanek zwalniania z funkcji czy też zawieszania praw biegłych, a także wyraźne określenie zasad wykonywania czynności przez biegłego wymagają stworzenia stosownych podstaw prawnych. Nie jest możliwie osiągnięcie celu podniesienia profesjonalizmu opiniowania wyłącznie za pomocą działalności pozalegislacyjnej, np. przez udzielanie niewiążących wytycznych czy wskazówek, dotyczących postępowania prezesów sądów okręgowych w tym zakresie, czy też kształtowanie przez te organy właściwych postaw i zachowań biegłych. Powyższe czynności są realizowane – m.in. przez działalność Ministra Sprawiedliwości jako organu drugiej instancji w postępowaniach administracyjnych dotyczących ustanawiania i zwalniania biegłych sądowych, oddziałującą na postępowania prowadzone przez prezesów sądów okręgowych, czy też przez organizację szkoleń dla biegłych w sądach okręgowych. Dotychczasowe doświadczenia wskazują jednak, iż powyższe działania nie gwarantują skuteczności, jaką może zapewnić obowiązek przestrzegania projektowanych norm prawnych.

W zakresie wynagrodzeń biegłych sądowych, uregulowanych w szczególności w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości w sprawie kosztów przeprowadzania dowodu z opinii biegłych w postępowaniu sądowym, również nie ma możliwości skutecznego działania pozanormatywnego. Wskazany akt prawny reguluje bowiem w sposób zamknięty wynagrodzenia możliwe do uzyskania przez biegłych . Wskazane w nim stawki procentowe kwoty bazowej, określanej ustawa budżetową, sięgają od 1,2% ~ 1,7% (stawka podstawowa, mogąca ulec maksymalnie 50% podwyższeniu w przypadku posiadania przez biegłego ukończonych studiów wyższych lub co najmniej pięcioletniego doświadczenia w opiniowaniu), do 3,7% (stawka najwyższa dla osoby posiadającej tytuł naukowy profesora) za godzinę pracy. Nie istnieje zatem możliwość wypłacania wynagrodzeń wyższych od przewidzianych w rozporządzeniu, odpowiadających rzeczywistemu nakładowi pracy i kompetencjom eksperta. Nie jest również możliwe bardziej elastyczne kształtowanie wynagrodzeń w zależności od okoliczności takich jak złożoność sprawy, wyjątkowość niezbędnych kwalifikacji biegłego, czy czas przeznaczony na sporządzenie opinii. Jedynie ingerencja legislacyjna pozwoli na stworzenie w tym zakresie nowych mechanizmów.

  1. Podmioty, na które oddziaływać ma projektowana ustawa.

Ustawa będzie oddziaływać na biegłych sądowych, osoby ubiegające się

ustanowienie biegłym sądowym, biegłych powoływanych ad /?oc, opiniujące instytucje, a także sądy powszechne i prokuraturę, Policję oraz inne uprawnione organy prowadzące postępowania przygotowawcze w zakresie, w jakim korzystają z usług biegłych. Ustawa pośrednio może także oddziaływać na wszystkie podmioty będące stronami postępowań sądowych – przez zwiększenie sprawności toku postępowań i skrócenie ich czasu oraz ewentualny wzrost kosztów procesu, z uwagi na zwiększenie wysokości wynagrodzeń biegłych.

  1. Przewidywane skutki finansowe uchwalenia projektowanej ustawy i źródeł ich pokrycia.

Przewidywane skutki finansowe uchwalenia ustawy, w szczególności w zakresie wpływu na sektor finansów publicznych, zostały opisane w pkt. IXa projektu założeń.

  1. Niezbędne do opracowania projektu ustawy propozycje rozstrzygnięć i ich

uzasadnienie w zakresie dotyczącym odpowiednio:

a)     zakresu podmiotowego i przedmiotowego projektowanej ustawy lub podmiotów i spraw wyłączonych z zakresu jej regulacji, a także objaśnień podstawowych określeń użytych w projektowanej ustawie oraz spraw dotyczących przepisów merytorycznych

Zakres projektowanej ustawy będzie obejmować uregulowanie statusu biegłych sądowych, określenie warunków nabywania, zawieszania i utraty prawa do wykonywania czynności biegłego sądowego, a także trybu nabywania i utraty statusu przez instytucje specjalistyczne, uprawnione do wydawania opinii. Ponadto projekt zakłada unormowanie zasad prowadzenia list biegłych sądowych i instytucji specjalistycznych, obowiązków podmiotów powołanych do sporządzenia opinii oraz zasad wynagradzania wskazanych podmiotów za czynności wykonane na zlecenie sądów, prokuratury i innych organów.

W zakresie statusu biegłego przewiduje się ustalenie go jako funkcji związanej z wykonywaniem władzy publicznej, przy jednoczesnym przyznaniu ochrony prawnej przysługującej funkcjonariuszom publicznym. Wskazaną ochroną zostaną objęte działania biegłego związane z realizacją zlecenia organu procesowego. Projekt zakłada ponadto przyznanie prawa posługiwania się tytułem „biegłego sądowego” jedynie osobom wpisanym na listę biegłych sądowych. Posługiwanie się tytułem będzie dopuszczalne wyłącznie przy wykonywaniu czynności na zlecenie uprawnionego podmiotu oraz w związku z podawaniem informacji o jego posiadaniu do informacji publicznej (np. na stronach internetowych, w notach biograficznych, życiorysach).

Ustawa powinna także zawierać rozwiązanie wyłączające odpowiedzialność cywilnoprawną biegłego za wydaną opinię wobec osób trzecich.

Projekt ustawy będzie przewidywać pozostawienie uprawnienia do wydawania decyzji dotyczących biegłych sądowych w pierwszej instancji prezesom sądów okręgowych, wskazując Ministra Sprawiedliwości jako organ wyższego stopnia. Biegli będą powoływani na pięcioletnią kadencję, z możliwością ponownego ustanowienia po jej upływie.

W projekcie szczegółowo zostaną uregulowane warunki, jakie musi spełniać osoba ubiegająca się o ustanowienie biegłym sądowym. W tym zakresie zostanie wprowadzony wymóg posiadania obywatelstwa polskiego lub jednego z państw członkowskich Unii Europejskiej, znajomości języka polskiego, pełnej zdolności do czynności prawnych, posiadania teoretycznych i praktycznych wiadomości specjalnych oraz pięcioletniego doświadczenia w dziedzinie, w jakiej osoba ma zostać ustanowiona biegłym, ukończenia 30 lat, braku orzeczonego zakazu wykonywania zawodu w tej dziedzinie oraz niekaralności za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe.

W ustawie pozostanie też rękojmia należytego wykonywania funkcji biegłego jako przesłanka ustanowienia. Ponadto zostanie wprowadzony obowiązek posiadania przez biegłego podstawowej wiedzy dotyczącej prawa procesowego (w zakresie praw i obowiązków biegłych oraz postępowania dowodowego).

Prezesi sądów okręgowych zostaną zobligowani, w przypadku wątpliwości co do kwalifikacji kandydata na biegłego, do zasięgnięcia opinii na temat jego , doświadczenia zawodowego i kompetencji we właściwych organach samorządu zawodowego (tak ustawowego, jak i dobrowolnego), stowarzyszeniach zrzeszających osoby wykonujące określony zawód bądź działalność, czy też innych podmiotach sprawujących nadzór lub kontrolę, bądź mogących posiadać wiedzę * niezbędną dla oceny kandydata. Uzasadnione wydaje się umożliwienie zapoznania się przez podmiot opiniujący z dokumentami złożonymi przez kandydata na biegłego w toku postępowania, a także, w razie potrzeby, ich uzupełnienie bądź złożenie przez kandydata dodatkowych wyjaśnień w formie pisemnej bądź ustnej. Opinia taka winna służyć pomocą w dokonaniu oceny, czy dana osoba legitymuje się niekwestionowanymi kwalifikacjami, stanowiącym warunek ustanowienia biegłym, a także czy daje gwarancję należytego wykonywania czynności biegłego.

Dodatkowo proponuje się wyposażenie prezesa sądu okręgowego w uprawnienie do powoływania komisji (bądź indywidualnych ekspertów), w celu zaopiniowania przygotowania zawodowego kandydata na biegłego.

Możliwość zastosowania tego trybu byłaby warunkowana brakiem podmiotów, o których mowa w poprzednim akapicie, władnych wydać opinię, brakiem możliwości bądź odmową ’ jej sporządzenia z jakichkolwiek przyczyn, ewentualnie także samą treścią opinii, / która w ocenie prezesa sądu okręgowego nie rozstrzygałaby wątpliwości co do kwalifikacji osoby ubiegającej się o ustanowienie biegłym. W przypadku podjęcia decyzji o powołaniu komisji składałyby się ona z uznanych specjalistów z dziedziny będącej przedmiotem specjalności opiniowanego biegłego. Ocena kandydata na biegłego byłaby dokonywana na podstawie przedstawionych przez niego dokumentów i rozmowy kwalifikacyjnej. Rozwiązanie to ułatwi prezesowi podjęcie decyzji w sytuacjach, gdy nie będzie w stanie samodzielnie bądź w oparciu o opinię innego podmiotu ocenić przygotowania zawodowego kandydata pod kątem wymogów stawianych biegłym sądowym.

Projekt zakłada uproszczenie procedury w przypadku ustanawiania

biegłych sądowych na kolejną kadencję. Do wniosku biegli musieliby załączyć jedynie oświadczenia potwierdzające dalsze spełnianie warunków uprawniających do ustanowienia biegłym. Udokumentowania wymagałyby jedynie nowo zdobyte uprawnienia i doświadczenie.

W ustawie zostanie wprowadzony obowiązek odwołania biegłego sądowego z funkcji w przypadku utraty warunków ustanowienia biegłym, a także w razie dopuszczenia się rażących uchybień w wykonywaniu powierzonych biegłemu czynności.

Ponadto zakłada się wprowadzenie w projektowanej ustawie instytucji zawieszenia prawa do wykonywania czynności biegłego. Przesłanką obligującą do zastosowania tego środka będzie prowadzenie przeciwko biegłemu sądowemu postępowania o umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe, natomiast przesłankami umożliwiającymi jego zastosowanie prowadzenie przeciwko biegłemu postępowania o nieumyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub nieumyślne przestępstwo skarbowe, prowadzenie wobec biegłego postępowania dyscyplinarnego bądź w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej, mogącego skutkować utratą uprawnień zawodowych, a także wszczęcie postępowania administracyjnego w przedmiocie odwołania biegłego z funkcji.

W projekcie zostanie wprowadzony obowiązek dla organów zlecających biegłemu sporządzenie opinii zawiadamiania prezesa sądu okręgowego o każdym przypadku rażących uchybień w realizacji powierzonych obowiązków, w szczególności gdy opinia została skutecznie zakwestionowana lub okazała się nieprzydatna. Przed każdą kolejną kadencją prezes będzie zaś zobligowany do pozyskania wyczerpujących informacji o dotychczasowym przebiegu kadencji od podmiotów, na których zlecenie biegły wykonywał czynności.

Ponadto biegli sądowi zostaną zobligowani do prowadzenia rejestrów zawierających informacje na temat wydawanych opinii, które byłyby przechowywane przynajmniej przez okres równy kadencji biegłego.

Uzasadnieniem powyższych rozwiązań jest konieczność zapewnienia prezesom sądów okręgowych środków służących skutecznemu sprawowaniu nadzoru nad biegłymi sądowymi, w szczególności pozbawianiu uprawnień osób nie gwarantujących należytego wykonywania obowiązków.

Podkreślić należy, że projektowana ustawa nie wyłączy możliwości powoływania do wydawania opinii tzw. biegłych ad hoc, a więc osób posiadających wiadomości specjalne, ale nieustanowionych biegłymi sądowymi i niewpisanych na prowadzone przez prezesów listy. Zlecenie takim osobom sporządzenia opinii będzie możliwe zawsze, w szczególności w przypadku, gdy powołanie biegłych z listy będzie niemożliwe bądź utrudnione, np. na listach nie będzie specjalistów z określonej dziedziny czy też z uwagi na obciążenie pracą nie będą oni w stanie sporządzić opinii w rozsądnym terminie. Aksjologia projektu ustawy winna jednak wskazywać pierwszeństwo biegłym wpisanym na listę, których kwalifikacje i doświadczenie zawodowe zostały zweryfikowane przez prezesa sądu okręgowego. Proponowane rozwiązanie będzie dotyczyć także instytucji specjalistycznych.

Ponadto w projektowanej ustawie, obok list biegłych sądowych i instytucji specjalistycznych prowadzonych na dotychczasowych zasadach przez prezesów sądów okręgowych, przewiduje się wprowadzenie centralnej elektronicznej listy biegłych, prowadzonej według jednolitego nazewnictwa gałęzi nauki, techniki, sztuki i innych dziedzin oraz administrowanej przez Ministra Sprawiedliwości. Lista ta będzie obejmować biegłych (oraz instytucje specjalistyczne) z całego kraju, a jej aktualizacja będzie następować ha podstawie informacji przekazywanych na bieżąco przez prezesów. Lista będzie udostępniona na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości. Wpis na centralną listę będzie obejmować imię i nazwisko biegłego sądowego, adres do korespondencji, numer telefonu, adres poczty elektronicznej (odpowiednio nazwę oraz dane teleadresowe instytucji specjalistycznej), sąd, przy którym biegły został ustanowiony, datę ustanowienia oraz specjalność, w której biegły został ustanowiony. Powyższe umożliwi łatwe i szybkie wyszukanie odpowiedniego eksperta, a także nawiązanie z nim kontaktu i ustalenie możliwości sporządzenia opinii.

Nową regulacją, nieznaną dotychczasowym przepisom dotyczącym funkcjonowania biegłych sądowych, będzie unormowanie kwestii związanych z ustanawianiem instytucji specjalistycznych powołanych do opiniowania. Jakkolwiek obecnie obowiązujące przepisy proceduralne (art. 193 § 2 Kodeksu postępowania karnego, art. 290 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego) przewidują możliwość zwrócenia, się przez sąd lub organ prowadzący postępowanie karne o sporządzenie opinii do instytucji naukowej, badawczej bądź specjalistycznej, to nie ma definicji tych podmiotów oraz nie uregulowano zasad sporządzania ekspertyzy. Jednocześnie zaś zwiększa się liczba podmiotów prywatnych nie podlegających żadnej weryfikacji ani wymaganiom, które oferują swoje usługi w zakresie przygotowywania ekspertyz.

Przewiduje się zatem wprowadzenie przepisów kształtujących dwie kategorie podmiotów innych niż osoby fizyczne, władnych wydawać opinie na potrzeby wymiaru sprawiedliwości. Pierwsza z nich będzie obejmować indywidualnie określone instytucje, takie jak Instytut Ekspertyz Sądowych im. prof. dra Jana Sehna w Krakowie oraz podmioty wskazane zbiorczo – m.in. zakłady medycyny sądowej, policyjne laboratoria kryminalistyczne, instytuty badawcze. Podmioty te byłyby uprawnione do sporządzania ekspertyz bez konieczności ubiegania się o wpis na listę.

Drugą kategorię będą stanowić jednostki organizacyjne działające w dowolnej formie – osoby prawne bądź jednostki nieposiadające osobowości prawnej

–   względem których zostaną ustanowione wymogi warunkujące wpis na listę instytucji uprawnionych do opiniowania. Jako niezbędne minimalne wymogi wprowadzone zostaną posiadanie odpowiedniego potencjału kadrowego, w tym zatrudnianie (bądź pozostawanie w innym stosunku prawnym, np. zlecenia) osób spełniających kryteria pozwalające na ubieganie się o uzyskanie statusu biegłego sądowego w dziedzinie, w której zamierza opiniować instytucja, a także posiadanie,

o  ile to konieczne, właściwego zaplecza technicznego do wykonywania czynności związanych z przygotowywaniem ekspertyz. Spełnienie wskazanych kryteriów podlegałoby weryfikacji w toku ustanawiania instytucji specjalistycznej, analogicznie jak w przypadku kandydatów na biegłych sądowych – osób fizycznych. Prezes sądu okręgowego byłby dodatkowo władny powołać komisję (bądź indywidualnego eksperta) do oceny spełniania warunków organizacyjno-technicznych przez instytucję ubiegającą się o ustanowienie. Rola komisji (eksperta) polegałaby m.in. na wydawaniu opinii w przedmiocie zaplecza organizacyjno – technicznego instytucji, na podstawie przedłożonych przez nią dokumentów bądź przeprowadzonych oględzin.

Ubieganie się przez instytucję specjalistyczną o ustanowienie na kolejną kadencję wiązałoby się z koniecznością zasięgnięcia przez prezesa sądu okręgowego informacji na temat sposobu wywiązywania się przez instytucję ze zleconych jej zadań w toku dotychczasowej kadencji.

Dodatkowo, podobnie jak w przypadku biegłych – osób fizycznych, prezes sądu okręgowego byłby uprawniony do zawieszenia uprawnienia instytucji do wydawania opinii lub pozbawienia jej statusu instytucji specjalistycznej – w przypadku wystąpienia przesłanek takich jak likwidacja, instytucji, utrata warunków organizacyjno-technicznych czy utrata wymaganych kwalifikacji przez osobę spełniającą kryteria ustanowione względem biegłych współpracującą z instytucją.

Kolejną płaszczyzną przewidywanej regulacji jest problematyka finansowa związana z przygotowywaniem opinii. Składają się na nią przede wszystkim zasady wynagradzania biegłych, jak również regulacje dotyczące zwrotu kosztów materiałów zużytych w celu sporządzenia ekspertyzy, ewentualnego ryczałtu z tytułu innych wydatków o trudno policzalnej wartości, uczestnictwa w czynnościach dowodowych, dojazdów, diet.

Szczegółowa analiza projektowanych rozwiązań dotyczących samych wynagrodzeń została przedstawiona w pkt, Vil iit. b poświęconym projektom aktów wykonawczych do projektu ustawy. Jakkolwiek mają one istotne znaczenie dla prawidłowego opiniowania, ich charakter oraz potencjalna potrzeba dokonywania w przyszłości zmian związanych . z przemianami gospodarczymi uzasadniają przekazanie tych uregulowań, dotyczących problematyki finansowej, do rozporządzenia.

W samej ustawie zostaną natomiast określone ogólne zasady przyznawania i ustalania wynagrodzenia, a także zostanie zagwarantowane biegłym

i      instytucjom specjalistycznym zwrotu udokumentowanych kosztów zużytych materiałów oraz ryczałtowej należności z tytułu innych kosztów związanych ze sporządzeniem opinii, której maksymalna wysokość zostanie określona przez procentowe odniesienie do wynagrodzenia przyznanego za sporządzoną opinię.

Biegłemu sądowemu winno nadto przysługiwać prawo do zwrotu kosztów przejazdu, a wykonującemu czynności poza miejscem zamieszkania, prawo do zwrotu kosztów noclegów i diety na zasadach określonych w przepisach o wysokości oraz warunkach ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju.

Kolejno, za udział w czynności dowodowej na wezwanie sądu, prokuratury lub organu prowadzącego postępowanie karne biegłemu sądowemu będzie przysługiwać wynagrodzenie według stawki wynagrodzenia za godzinę pracy, z uwzględnieniem czasu koniecznej obecności biegłego w sądzie lub w innym miejscu, w którym odbywa się czynność, także w przypadku nieskorzystania z jego usług. Nie przewiduje się natomiast możliwości przyznania wynagrodzenia za czas podróży do sądu lub organu.

Ponadto, w związku z wyłączeniem odpowiedzialności biegłych wobec osób trzecich za opinie sporządzone na zlecenie sądów i organów ścigania, przewiduje się zwolnienie czynności wykonywanych przez osoby fizyczne w charakterze biegłych sądowych z opodatkowania podatkiem od towarów i usług.

b)     upoważnień do wydania aktów wykonawczych, z uwzględnieniem w szczególności określenia organu właściwego do wydania rozporządzenia, zakresu spraw przekazywanych do uregulowania w rozporządzeniu oraz wytycznych dotyczących jego treści

Przewiduje się przekazanie do uregulowania w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości wysokości oraz szczegółowego sposobu obliczania wynagrodzeń za sporządzenie opinii przez biegłych sądowych oraz instytucje specjalistyczne. Wytyczne winny uwzględniać okoliczności takie jak czas i nakład pracy niezbędne do wydania opinii, stopień złożoności problemu będącego jej przedmiotem, warunki, w których opracowano opinię oraz posiadanie stopnia lub tytułu naukowego albo zawodowego.

Przewiduje się utrzymanie obecnie obowiązującego systemu, polegającego na stosowaniu stawek godzinowych. Byłyby one ustalane na podstawie kwoty bazowej przewidzianej w ustawie budżetowej dla osób objętych mnożnikowym systemem wynagrodzeń – członków korpusu służby cywilnej. Przewidywane podstawowe procentowe wskaźniki kwoty bazowej za godzinę pracy winny uwzględniać w szczególności posiadane przez biegłych stopnie i tytuły naukowe. Dodatkowo niezbędne jest wprowadzenie uprawnienia dla organów powołujących biegłych do podwyższania przyznawanego wynagrodzenia, wyliczanego na podstawie stawek podstawowych, z uwagi na specyfikę przedmiotu opinii, niewielką liczbę osób posiadających wiedzę specjalistyczną w danej dziedzinie, czas zakreślony na jej sporządzenie, warunki opiniowania i podobne czynności.

Wstępnie zakłada się, iż wynagrodzenie biegłych sądowych w stawce podstawowej za godzinę pracy winno wynosić około 25 – 100 zł., w zależności od opisanych kryteriów. Oznacza to zwiększenie wysokości wynagrodzeń od około 10 procent dla najniższej stawki do około 50 procent dla stawki najwyższej.

Niezależnie od powyższego, na wzór obecnych rozwiązań, rozporządzenie winno określać zamknięte przedziały stawek procentowych dla najczęściej wykonywanych, rutynowych i powtarzalnych czynności z zakresu medycyny oraz geodezji i kartografii.

c)      spraw dotyczących odpowiedzialności karnej, z uwzględnieniem w szczególności określenia rodzaju czynu zabronionego przez projektowaną ustawę (przestępstwo, przestępstwo skarbowe, wykroczenie albo wykroczenie skarbowe), znamion czynu zabronionego i rodzajów kar, środków karnych lub innych środków o charakterze karnym, a także spraw dotyczących odpowiedzialności karno­administracyjnej

Przewiduje się przepisy ingerujące w kwestie dotyczące odpowiedzialności karnej wprowadzające ochronę przewidzianą w kodeksie karnym dla funkcjonariuszy publicznych w związku z wykonywaniem obowiązków przez biegłego sądowego.

d)     spraw dotyczących wpływu projektowanej ustawy na stosunki powstałe

pod działaniem ustawy albo ustaw dotychczasowych

Zakres wpływu projektowanej ustawy na stosunki powstałe pod działaniem dotychczasowych przepisów prawnych zostanie uregulowany poprzez przepisy przejściowe. Do stosunków powstałych przed dniem wejścia w życie ustawy będą miały zastosowanie, co do zasady, przepisy nowe. Wyjątkiem od powyższej regulacji będą toczące się postępowania • w przedmiocie ustanowienia bądź zwolnienia biegłego z funkcji.

Przewiduje się również przepisy, które utrzymają dotychczasowe kadencje oraz listy biegłych sądowych.

e)      spraw dotyczących przepisów dostosowujących

Przewiduje się przepisy dostosowujące do obowiązujących regulacji dotyczących kosztów sądowych w sprawach cywilnych.

f)       przewidywanego terminu wejścia w życie projektowanej ustawy lub jej poszczególnych przepisów

Przewiduje się, że ustawa winna wejść w życie w IV kwartale 2013 r.

  1. Analiza wpływu projektowanej ustawy, w szczególności na:

a) sektor finansów publicznych, w tym budżet państwa i budżety jednostek samorządu terytorialnego

Nie jest możliwe precyzyjne oszacowanie skutków finansowych projektowanej ustawy.

Wejście w życie ustawy spowoduje wzrost wydatków z budżetu państwa względem ponoszonych obecnie z tytułu ustanawiania biegłych sądowych. Wzrost ten wiązać się będzie z możliwością korzystania przez prezesów sądów okręgowych z nowej instytucji – komisji bądź eksperta opiniujących przygotowanie zawodowe kandydatów na biegłych oraz zaplecze organizacyjno-techniczne instytucji ubiegających się o ustanowienie instytucją specjalistyczną.

Zakłada się, że prezesi sądów okręgowych będą powoływać wymienione komisje (ekspertów) dla sprawdzenia przygotowania zawodowego jedynie części kandydatów na biegłych, wobec konieczności wcześniejszego zasięgnięcia opinii właściwych samorządów bądź innych podmiotów, nie wyższej niż 20 %. Dodatkowo znaczną liczbę kandydatów na biegłych stanowią bowiem osoby, które pełniły już funkcję biegłego, nierzadko przez więcej niż jedną kadencję. Ich kwalifikacje oraz doświadczenie zawodowe zostały zatem zweryfikowane w toku wykonywania czynności. W większości takich sytuacji wystarczające będzie pozyskanie przez prezesa sądu okręgowego informacji na temat sposobu wykonywania obowiązków biegłego w minionych kadencjach. Dodatkowo część kandydatów na biegłych sądowych legitymuje się bardzo dobrze udokumentowanymi kwalifikacjami (egzaminy państwowe, aktualne certyfikaty dopuszczające do wykonywania określonych zawodów) oraz praktyką zawodową, co pozwala zrezygnować z dodatkowego opiniowania przez komisję bądź eksperta.

Mając na uwadze, iż od kilku lat liczba biegłych sądowych wynosi około 15 000 i są oni powoływani na pięcioletnią kadencję, można założyć, iż rocznie ustanawianych będzie około 3000 biegłych (nowych oraz ustanawianych ponownie), spośród których najwyżej 20%, to jest 600 osób, zostanie poddanych procedurze opiniowania przez komisję bądź eksperta.

Kolejno zakłada się, iż ekspert indywidualny zostanie powołany w połowie spraw, zaś w drugiej połowie – komisja składająca się z maksymalnie 3 osób.

Wynagrodzenie każdej z wymienionych osób będzie wynosić 15% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w drugim kwartale roku poprzedniego, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. Wynagrodzenie to, wedle ostatniego komunikatu (dotyczącego drugiego kwartału 2011 r.) wynosiło 3.366,11 zł.

Zatem opierając się na wskazanych wyżej założeniach, koszt wynagrodzeń ekspertów i członków komisji, średniorocznie, powinien szacunkowo wynosić około 605.880 zł. ([300* 3.366,11*15%] + [300*3.366,11815%*3]).

W zakresie instytucji specjalistycznych zakłada się, iż znaczna część z nich (80%) będzie poddawana przez prezesów sądów okręgowych procedurze opiniowania w zakresie warunków techniczno-organizacyjnych. Instytucje z reguły świadczą bowiem usługi związane z wykorzystywaniem różnego rodzaju aparatury

i  sprzętu specjalistycznego, niezbędnych do sporządzania opinii, zasadne zatem jest dokonanie weryfikacji posiadania odpowiednich urządzeń oraz ich jakości.

Zakładając jednocześnie, iż około 100 instytucji rocznie będzie ubiegać się

o    ustanowienie instytucją specjalistyczną, a nadto mając na uwadze zasady wynagradzania ekspertów i członków komisji, analogiczne jak w przypadku biegłych sądowych koszt wynagrodzeń wyniesie około 80.784 zł. ([40*3.366,11*15%] + [40*3.366,11*15%*3]).

Dodatkowo należy uwzględnić możliwość badania przez ekspertów bądź komisje spełniania przez osoby zatrudnione przez instytucję bądź z nią współpracujące posiadania kwalifikacji wymaganych do ustanowienia biegłym. Szacując, iż liczba postępowań w tym zakresie będzie procentowo odpowiadała liczbie postępowań w przypadku biegłych – osób fizycznych (20% kandydatów), a także podobnie rozłożą się proporcje korzystania z usług indywidualnych ekspertów

oraz komisji w maksymalnie trzyosobowym składzie, koszt wynagrodzeń winien wynieść około 20.196 zł ([10*3.366,11*15%] + [10*3.366,11*1

Łączne koszty funkcjonowania ekspertów i komisji przewidywanych w projekcie wyniesie zatem około 706.860 zł.

Kolejno zwiększenie wydatków skarbu państwa wiązać się będzie z projektowanym podwyższeniem wysokości wynagrodzeń biegłych. Wedle danych, jakimi dysponuje Ministerstwo Sprawiedliwości, wysokość wynagrodzeń wypłacanych biegłym (w tym także biegłym – podmiotom instytucjonalnym) w poprzednich latach, ze środków budżetu państwa, kształtowała się następująco:

2008 2009 2010 2011
część budżetowa 15 „Sądy Powszechne ” 105.849.000 113.526.000 124.239.000 138.306.000
część budżetowa 37„Sprawiedliwość” 105.139.000 103.201.000 22.081.0001’
RAZEM 210.988.000 216.727.0000 212.563.000

j dane za I kwarta! – w związku z powstaniem Prokuratury Generalnej. Stąd informacja „razem”

za rok 2010 ma charakter szacunkowy – została przedstawione poprzez zsumowanie danych z

cz. 15 i 4-krotności danych z cz. 37.

Założyć zatem należy, iż wydatki skarbu państwa z tytułu wynagrodzeń biegłych (wobec systematycznego wzrostu w części budżetowej „Sądy powszechne”) wyniosą w roku 2012 ok. 250.000.000 zł. Rozważany wzrost stawek będzie zaś skutkować podwyżką wynagrodzeń w granicach 10%-50% w zależności od kryteriów opisanych w pkt. VII b założeń. Uśredniając zatem wysokość wzrostu płac do 30% – szacunkowy koszt wynikający z planowanych zmian w opisywanym zakresie wyniesie około 75.000.000 zł, w tym w części budżetowej „Sądy Powszechne” około 50.000.000 zł.

Trudno natomiast oszacować skutki zwolnienia biegłych sądowych, będących osobami fizycznymi, z obowiązku uiszczania podatku od towarów i usług od czynności wykonywanych na zlecenie sądów i innych uprawnionych organów. Ministerstwo Sprawiedliwości nie dysponuje bowiem danymi dotyczącymi liczby

biegłych, będących płatnikami tego podatku (a więc nie korzystających ze zwolnienia podmiotowego, o którym mowa w art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 14 marca 2004 r.

0  podatku od towarów i usług /Dz. U. z 2011 r. Nr 177, poz. 1054/), ani też wysokości wpływów budżetowych z tego tytułu.

Wskazać należy, że wyłączenie spod opodatkowania podatkiem od towarów i usług czynności wykonywanych na zlecenie uprawnionych organów przez osoby fizyczne, wpisane na listy biegłych sądowych, będzie skutkować zmniejszeniem wydatków na wynagrodzenia o wartość tego podatku w przypadkach gdy koszty wynagrodzeń biegłych będzie ponosił skarb państwa. Tym samym projektowane rozwiązanie powinno zapewnić co najmniej częściową rekompensatę uszczerbku w dochodach budżetowych, spowodowanego wyłączeniem z opodatkowania podatkiem VAT wskazanych czynności.

Ponadto należy podkreślić, że wejście w życie projektowanej ustawy powinno, przyczynić się do podniesienia poziomu wydawanych opinii, co w przypadku wielu postępowań pozwoli zastąpić kilka wadliwych ekspertyz jedną prawidłową. W konsekwencji wzrost wydatków związanych z powołaniem komisji eksperckich i zwiększeniem wynagrodzeń biegłych zostanie częściowo zrównoważony oszczędnościami wynikającymi z mniejszej liczby zlecanych ekspertyz.

 

b)     rynek pracy

Projekt ustawy może oddziaływać na rynek pracy przez powstanie podmiotów zajmujących się sporządzaniem, w charakterze instytucji specjalistycznych, ekspertyz na potrzeby wymiaru sprawiedliwości. Skutkiem powyższego może być stworzenie nowych miejsc pracy.

c)     konkurencyjność gospodarki i przedsiębiorczość, w tym na funkcjonowanie przedsiębiorstw

Projekt ustawy może oddziaływać na konkurencyjność gospodarki przedsiębiorczość przez stworzenie zapotrzebowania na usługi polegające na sporządzaniu ekspertyz na potrzeby wymiaru sprawiedliwości i organów ścigania. Ponadto przewiduje się, że projekt – przez wpływ na przyśpieszenie postępowań sądowych – przyczyni się do ułatwienia funkcjonowania przedsiębiorstw.

 

d)  sytuację i rozwój regionalny

Projekt ustawy nie będzie oddziaływał na sytuację i rozwój regionalny.

  1. Wyniki przeprowadzonych konsultacji, w szczególności, jeżeli obowiązek zasięgnięcia takich opinii wynika z obowiązujących przepisów.

Zostaną przedstawione po przeprowadzeniu konsultacji.

  1. Informacja o zgłoszeniach podmiotów zainteresowanych pracami nad projektem założeń do projektu ustawy w trybie przepisów o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa.

Zainteresowanie pracami nad projektem założeń do projektu ustawy w trybie przepisów o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa zgłosiła Kancelaria Doradcza Solski i Partnerzy sp. z o. o. z siedzibą w Poznaniu, jednak po wezwaniu do usunięcia braków formalnych w zgłoszeniu, nie ustosunkowała się do wezwania.