Interpelacja nr 9114
do ministra sprawiedliwości
w sprawie terminów zapłaty wynagrodzenia biegłych sądowych
Szanowny Panie Ministrze! W czasie rozmów z przedstawicielami biegłych sądowych dowiedziałyśmy się o istotnym problemie, jakim jest brak jakichkolwiek terminów zapłaty za sporządzone przez nich opinie sądowe, co prowadzi do tego, że termin zapłaty należnego im wynagrodzenia w rzeczywistości przypada nierzadko nawet po roku od wydania opinii.
Tak odległe terminy płatności wynikają z przyczyn, które nie są zależne od wykonawcy usługi, składającego zlecającemu fakturę lub rachunek i oczekującego zapłaty. Należy również podnieść i tę kwestię, że przy tak odległych terminach płatności, w skrajnym przypadku, biegły może zostać pozbawiony jakiegokolwiek wynagrodzenia. W myśl uregulowania zawartego w art. 92 ust. 3 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 167, poz. 1398), roszczenie o zwrot należności przedawnia się z upływem lat trzech, licząc od dnia powstania tego roszczenia. Równocześnie jednak dla biegłego wyznaczany jest krótki okres na złożenie wniosku o zapłatę – w terminie 3 dni od daty wykonania czynności (art. 92 ust. 2), przy braku wskazania terminu, w którym biegły może oczekiwać tej zapłaty. Krótkie terminy zawarte są również w wielu innych przepisach, np. w Kodeksie postępowania cywilnego, np. wg art. 130 § 1 sąd (przewodniczący) wzywa stronę do uiszczenia należnej opłaty w terminie tygodniowym. Jednostronne żądania przez sąd zapłaty na jego rzecz określonych opłat w krótkim terminie, niezależnie od powodów, które są jak najbardziej słuszne, w przypadku świadczenia w drugą stronę są inne i nieokreślone.
Racjonalne i oczekiwane jest wprowadzenie takiego rozwiązania, w którym zlecające wykonanie opinii sądy i inne organy zostaną zdyscyplinowane poprzez wskazanie ściśle określonego i w konsekwencji egzekwowanego terminu płatności wynagrodzenia. Wydaje się, że termin płatności, wynoszący 14 dni lub 30 dni, byłby wystarczającym okresem na sprawdzenie rachunku oraz przekazanie dyspozycji do banku celem dokonania przelewu środków na rachunek wykonawcy. Sąd rozpoznający sprawę zwyczajowo uzależnia przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego od uiszczenia przez strony zaliczki na poczet wynagrodzenia biegłego. W takim przypadku po złożeniu przez biegłego rachunku lub faktury i braku kwestionowania przez strony samej opinii sąd mógłby żądać od stron wpłacenia pozostałego wynagrodzenia biegłego sądowego, a następnie w orzeczeniu kończącym dane postępowanie orzec o obowiązku rozliczenia stron także w zakresie kosztów postępowania.
W związku z powyższym prosimy o udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy ministerstwo dostrzega ten problem, zwłaszcza że w obrocie gospodarczym, przy podobnym wykonaniu usług, płatności dokonywane są w ciągu kilku dni od daty jej złożenia, i czy planowane jest wprowadzenie przepisów regulujących przedmiotową kwestię.
Z poważaniem
Posłanki Iwona Kozłowska
i Domicela Kopaczewska
Warszawa, dnia 12 września 2012 r.
Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości – z upoważnienia ministra –
na interpelację nr 9114
w sprawie terminów zapłaty wynagrodzenia biegłych sądowych
Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na interpelację pań posłanek Iwony Kozłowskiej i Domiceli Kopaczewskiej z dnia 11 września 2012 r. przekazaną przy piśmie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 19 września 2012 r., nr SPS-023-9114/12, w sprawie terminów zapłaty wynagrodzenia biegłych sądowych uprzejmie przedstawiam, co następuje.
Zasady przyznawania biegłym wynagrodzenia oraz zwrotu kosztów sporządzenia opinii zostały uregulowane w przepisach ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz. U. Nr 90, poz. 594 z 2010 r., z poźn. zm. – dalej u.k.s.s.c.). Zgodnie z art. 89 ww. ustawy biegłemu powołanemu przez sąd przysługuje zwrot kosztów podróży, innych wydatków koniecznych związanych ze stawiennictwem w sądzie oraz wynagrodzenie za wykonaną pracę. Z mocy art. 90 u.k.s.s.c. wysokość wynagrodzenia biegłego za wykonaną pracę określa się, uwzględniając wymagane kwalifikacje, potrzebny do wydania opinii czas i nakład pracy, a wysokość wydatków niezbędnych do wykonania czynności – na podstawie złożonego rachunku. Zgodnie z art. 92 ust. 1 i 2 ww. ustawy przyznanie wynagrodzenia i zwrot kosztów następują na wniosek złożony na piśmie lub ustnie do protokołu rozprawy. Wniosek, o którym mowa, składa się niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu trzech dni po wykonaniu czynności.
Wykładnia ww. przepisów daje podstawę do stwierdzenia, iż zawarta w nich regulacja precyzyjnie określa termin złożenia przez biegłego wniosku o przyznanie wynagrodzenia i zwrot kosztów, a jednocześnie milczy na temat terminu, w którym sąd wypłaca przyznane wynagrodzenie lub zwrot kosztów.
Uzasadnieniem dla takiego stanu rzeczy nie jest przyznanie sądowi uprzywilejowanej pozycji w stosunku do biegłego, lecz tryb, w jakim dochodzi do przyznania biegłemu należnych mu świadczeń. Procedura ta uniemożliwia zakreślenie cezury czasowej przez wskazanie konkretnej liczby dni, w których winna nastąpić wypłata ww. świadczeń.
Tryb, o którym mowa, składa się z dwóch etapów. W pierwszym etapie sąd przyznaje wynagrodzenie lub zwrot kosztów biegłemu. Etap ten ma charakter judykacyjny – sąd wydaje zaskarżalne orzeczenie o przyznaniu biegłemu wynagrodzenia lub zwrotu kosztów. Po nim następuje etap drugi, polegający na wykonaniu orzeczenia sądu, tj. wypłacie biegłemu przez służby księgowe sądu uprzednio przyznanego wynagrodzenia.
Zgodnie z ww. przepisami sąd przyznaje biegłemu wynagrodzenie oraz zwrot kosztów sporządzenia opinii na podstawie złożonego przez biegłego wniosku i rachunku. Sąd, dokonując oceny zasadności wniosku biegłego, nie tylko analizuje treść wniosku przez pryzmat zgodności żądanego wynagrodzenia z obowiązującymi stawkami, rzeczywistym nakładem i czasem pracy niezbędnym do sporządzenia opinii, lecz także, co istotne, pod kątem rzetelności sporządzenia opinii. W praktyce wymiaru sprawiedliwości zdarzają się bowiem przypadki, w których sporządzona opinia jest pod wieloma względami wadliwa. Bez wątpienia w takim przypadku, gdy sporządzona opinia z uwagi na jej nierzetelność nie może być wykorzystana w sprawie, biegły nie powinien otrzymać wynagrodzenia lub wynagrodzenie powinno być w istotny sposób obniżone. Z uwagi na fakt, iż opinie wydaje się dla stwierdzenia okoliczności wymagających wiadomości specjalnych, których sędzia nie posiada, ocena rzetelności sporządzonej opinii może nastąpić dopiero po zajęciu w tej kwestii stanowiska przez strony postępowania. To m.in. na podstawie zgłoszonych do opinii zarzutów sąd jest w stanie ocenić, czy opinia została sporządzona rzetelnie. Częstokroć ocena zasadności zgłoszonych do opinii zarzutów wymaga powołania kolejnego biegłego. Dopiero po ustaleniu ww. okoliczności możliwa jest prawidłowa ocena złożonego przez biegłego wniosku o przyznanie wynagrodzenia lub zwrot kosztów sporządzenia opinii.
Opisany wyżej tryb, w jakim dochodzi do weryfikacji wniosku biegłego o przyznanie wynagrodzenia lub zwrotu kosztów sporządzenia opinii, powoduje, iż nie jest możliwe precyzyjne określenie terminu do wydania postanowienia rozstrzygającego o zasadności takiego wniosku.
Dodatkową kwestią, która uniemożliwia precyzyjne określenie terminu, w którym winna nastąpić wypłata należnych biegłemu świadczeń, jest zaskarżalność postanowienia sądu o przyznaniu biegłemu wynagrodzenia lub zwrotu kosztów sporządzenia opinii.
Wynagrodzenie biegłego należy do kategorii wydatków w ramach kosztów sądowych, których wysokość ma znaczenie dla stron postępowania. Kwota przyznanego biegłemu wynagrodzenia, jak też zwrotu należnych mu kosztów za sporządzenie opinii, jest następnie rozliczana między stronami w orzeczeniu kończącym postępowanie (art. 108 § 1 K.p.c.).
Uwzględniając powyższe uwarunkowania, nie jest możliwe precyzyjne określenie terminu, w którym od chwili złożenia wniosku biegły winien otrzymać należne mu świadczenie. Nie ma bowiem możliwości ustalenia, w jakiej chwili uprawomocni się postanowienie sądu o przyznaniu biegłemu wynagrodzenia. Przyjmowanie regulacji, zgodnie z którą sąd ma obowiązek wypłacić biegłemu należne mu świadczenia w określonym terminie mimo nieprawomocności postanowienia o ich przyznaniu, byłoby niezasadne. Może bowiem zdarzyć się tak, że na skutek zaskarżenia postanowienia biegłemu zostanie przyznane niższe wynagrodzenie niż to, które zostało orzeczone w zaskarżonym postanowieniu.
Oczywiście opisane wyżej przeszkody do wypłaty biegłemu wynagrodzenia i zwrotu kosztów sporządzenia opinii nie występują po uprawomocnieniu się postanowienia o ich przyznaniu. Wypłata przyznanego wynagrodzenia ma charakter wyłącznie techniczny i winna być dokonana niezwłoczne.
Występujące nieraz w praktyce niczym nieuzasadnione zwlekanie z wypłatą należnych biegłemu świadczeń nie wynika z ułomności przepisów prawa, lecz z opieszałości sądu w wydaniu orzeczenia o przyznaniu wynagrodzenia biegłemu czy też jego wykonania przez właściwe służby księgowe sądu. Ministerstwo Sprawiedliwości podejmuje starania celem wzmocnienia etatowego i organizacyjnego sądów, tak aby przyspieszyć i usprawnić postępowanie w sprawach rozpoznawanych przez sądy. Osiągnięcie tego celu niewątpliwie przyczyni się również do uniknięcia w przyszłości sytuacji opisanych w interpelacji.
Z powyższych względów, odpowiadając na pytanie zawarte w interpelacji, uprzejmie informuję, iż analiza opisanego w interpelacji problemu nie uzasadnia potrzeby zmiany obowiązujących przepisów prawa. Niezbędnie jest natomiast usprawnienie pracy wymiaru sprawiedliwości, co dla ministra sprawiedliwości ma znaczenie priorytetowe i jest sukcesywnie realizowane.
Z poważaniem
Podsekretarz stanu
Wojciech Hajduk
Warszawa, dnia 9 października 2012 r.