Projekt z dnia 6 grudnia 2013 r.
Uwzględniająca zaakceptowane uwagi resortów
Projekt założeń
projektu ustawy o biegłych sądowych
I. Cel projektowanej ustawy:
Celem projektowanej ustawy o biegłych sądowych jest:
1. Uregulowanie problematyki biegłych sądowych w sposób zapewniający dostęp do
wysoko kwalifikowanego korpusu ekspertów wpisanych na listy biegłych sądowych,
które powinno wpłynąć na usprawnienie toku postępowań sądowych oraz
przygotowawczych.
2. Uregulowanie zasad ustanawiania i weryfikacji „biegłych instytucjonalnych” oraz
sprawowania nad nimi nadzoru.
II. Zakres projektowanej ustawy
Projektowane rozwiązania stanowią próbę uregulowania w jednej ustawie
kwestii funkcjonowania biegłych sądowych w tym tzw. „biegłych instytucjonalnych”,
z wyjątkiem zagadnień związanych z ich wynagrodzeniami oraz kosztami ekspertyz.
Wprowadzenie projektowanej regulacji będzie wymagać zmiany w ustawie
z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2013 r. poz.
427), polegającej na dokonaniu odpowiednich zmian w Dziale IV Rozdziału 6
i ujednolicenia nazewnictwa instytucji specjalistycznych, powołanych do opiniowania.
w k.p.c. i k.p.k.
III. Zasadnicze kwestie wymagające uregulowania
Projektowana ustawa będzie obejmować uregulowanie statusu biegłych
sądowych, określenie warunków nabywania, zawieszania i utraty prawa do
wykonywania czynności biegłego sądowego, a także trybu nabywania i utraty statusu
przez instytucje specjalistyczne, uprawnione do wydawania opinii.
1. Status biegłych sądowych
W zakresie statusu biegłego przewiduje się przyznanie ochrony prawnej, jaka
przysługuje funkcjonariuszom publicznym. Ochrona ta będzie przysługiwała biegłemu
2
wyłącznie przy wykonywaniu czynności związanych z wydaniem opinii i będzie
obejmowała działania biegłego związane z realizacją zlecenia organu procesowego.
Projekt zakłada przyznanie prawa posługiwania się tytułem „biegłego
sądowego” jedynie osobom wpisanym na listę biegłych sądowych. Posługiwanie się
tytułem będzie dopuszczalne wyłącznie przy wykonywaniu czynności na zlecenie
uprawnionego podmiotu oraz w związku z podawaniem informacji o jego posiadaniu
do informacji publicznej (np. na stronach internetowych, w notach biograficznych,
życiorysach).
2. Warunki nabywania, zawieszenia i utraty prawa do wykonywania
czynności biegłego sądowego
W projekcie szczegółowo zostaną uregulowane warunki, jakie musi spełniać
osoba ubiegająca się o ustanowienie biegłym sądowym. W tym zakresie zostanie
wprowadzony wymóg posiadania obywatelstwa polskiego lub jednego
z państw członkowskich Unii Europejskiej, państw członkowskich Europejskiego
Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim Obszarze
Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej, znajomości języka polskiego
w zakresie niezbędnym do pełnienia funkcji biegłego, pełnej zdolności do czynności
prawnych, posiadania teoretycznych i praktycznych wiadomości specjalnych oraz
trzyletniego doświadczenia w dziedzinie, w jakiej osoba ma zostać ustanowiona
biegłym, braku orzeczonego zakazu wykonywania zawodu w tej dziedzinie,
niekaralności za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe oraz
rękojmi należytego wykonywania funkcji biegłego, jako przesłanek ustanowienia
biegłym.
Przewiduje się wprowadzenie w projektowanej ustawie instytucji zawieszenia
prawa do wykonywania czynności biegłego. Przesłanką obligującą do zastosowania
tego środka będzie prowadzenie przeciwko biegłemu sądowemu postępowania
o umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo
skarbowe, natomiast przesłankami umożliwiającymi jego zastosowanie, prowadzenie
przeciwko biegłemu postępowania o nieumyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia
publicznego lub nieumyślne przestępstwo skarbowe, prowadzenie wobec biegłego
postępowania dyscyplinarnego bądź w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej,
mogącego skutkować utratą uprawnień zawodowych, a także wszczęcie
3
postępowania administracyjnego w przedmiocie skreślenia biegłego z listy biegłych.
Zawieszenie biegłego będzie również mogło nastąpić w przypadku wniesienia
przeciwko biegłemu subsydiarnego aktu oskarżenia w sprawie o umyślne
przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego.
Zawieszenie uniemożliwi powoływanie biegłego do sporządzania opinii.
Jednocześnie na prezesa sądu okręgowego zostanie nałożony obowiązek
powiadamiania o zawieszeniu organów prowadzących postępowanie, w którym
biegły rozpoczął już realizację zlecenia. Na prezesa zostanie nałożony obowiązek
niezwłocznego powiadamiania organów prowadzących postępowania z udziałem
zawieszonego biegłego. Do tych organów należeć będzie decyzja o dalszym
pełnieniu przez biegłego funkcji w tym konkretnym postępowaniu.
Przesłankami skreślenia z listy biegłych będą:
– prośba biegłego,
– utrata warunków ustanowienia biegłym, albo stwierdzenie, że biegły w chwili
ustanowienia warunkom tym nie odpowiadał i nadal nie odpowiada,
– inne ważne powody, w szczególności nienależyte wykonywanie czynności
biegłego.
3. Tryb nabywania i utraty statusu biegłego sądowego
Biegłych sądowych będzie ustanawiał prezes sądu okręgowego w drodze
decyzji administracyjnej. Kadencja biegłego będzie trwać pięć lat, z możliwością
ponownego ustanowienia po jej upływie. Ze względu na planowaną w odrębnej
regulacji centralną elektroniczną listę biegłych, biegły sądowy będzie powoływany
przy jednym sądzie okręgowym. Biegli będą ustanawiani dla poszczególnych gałęzi
nauki, techniki, sztuki, rzemiosła oraz innych dziedzin.
Kandydaci na biegłych sądowych zostaną zobligowani do przedstawienia
prezesowi sądu okręgowego opinii właściwych organów samorządu zawodowego
(tak ustawowego, jak i dobrowolnego), stowarzyszeń zrzeszających osoby
wykonujące określony zawód bądź działalność oraz zakładu pracy, w którym
kandydat na jest zatrudniony. Podmiot opiniujący kandydata na biegłego powinien
mieć możliwość zapoznania się z dokumentami złożonymi przez niego w toku
postępowania, a także, w razie potrzeby, wezwać kandydata do ich uzupełnienie
bądź złożenia dodatkowych wyjaśnień w formie pisemnej bądź ustnej. Opinia taka
4
winna służyć pomocą w dokonaniu oceny, czy dana osoba legitymuje się
niekwestionowanymi kwalifikacjami, stanowiącym warunek ustanowienia biegłym,
a także czy daje gwarancję należytego wykonywania czynności biegłego.
Proponuje się również wyposażenie prezesa sądu okręgowego
w uprawnienie do powoływania komisji (bądź indywidualnych ekspertów), w celu
zaopiniowania przygotowania zawodowego kandydata na biegłego. Możliwość
zastosowania tego trybu byłaby uwarunkowana brakiem podmiotów, o których mowa
w poprzednim akapicie, władnych wydać opinię, brakiem możliwości bądź odmową
jej sporządzenia z jakichkolwiek przyczyn, ewentualnie także samą treścią opinii,
która w ocenie prezesa sądu okręgowego nie rozstrzygałaby wątpliwości co do
kwalifikacji osoby ubiegającej się o ustanowienie biegłym. W przypadku podjęcia
decyzji o powołaniu komisji składałyby się ona z uznanych specjalistów z dziedziny
będącej przedmiotem specjalności opiniowanego biegłego. W ustawie zostaną
określone zasady wynagradzania członków komisji i ekspertów. Będą oni
powoływani w drodze zarządzenia przez prezesa właściwego sądu okręgowego.
Ocena kandydata na biegłego byłaby dokonywana na podstawie przedstawionych
przez niego dokumentów i rozmowy kwalifikacyjnej. Rozwiązanie to ułatwi prezesowi
podjęcie decyzji w sytuacjach, gdy nie będzie w stanie samodzielnie bądź w oparciu
o opinię innego podmiotu ocenić przygotowania zawodowego kandydata pod kątem
wymogów stawianych biegłym sądowym.
Przed objęciem funkcji biegły będzie miał obowiązek złożenia wobec prezesa
przyrzeczenia. Rota przyrzeczenia powinna mieć brzmienie: „Świadomy znaczenia
mych słów i odpowiedzialności przed prawem przyrzekam uroczyście, że powierzone
mi obowiązki biegłego sądowego wykonywać będę z całą sumiennością
i bezstronnością”.
W projekcie zostanie wprowadzony obowiązek dla organów zlecających
biegłemu sporządzenie opinii zawiadamiania prezesa sądu okręgowego o każdym
przypadku rażących uchybień w realizacji powierzonych obowiązków.
Przed każdą kolejną kadencją prezes będzie zaś zobligowany do pozyskania
wyczerpujących informacji o dotychczasowym przebiegu kadencji od podmiotów,
na których zlecenie biegły wykonywał czynności.
Projekt zakłada uproszczenie procedury w przypadku ustanawiania biegłych
sądowych na kolejną kadencję. Do wniosku biegli musieliby załączyć jedynie
5
oświadczenia potwierdzające dalsze spełnianie warunków uprawniających do
ustanowienia biegłym. Udokumentowania wymagałyby jedynie nowo zdobyte
uprawnienia i doświadczenie.
W ustawie przewiduje się, że prezes sądu okręgowego obligatoryjnie skreśli
biegłego z listy biegłych sądowych w przypadku gdy, utracił on warunki do pełnienia
tej funkcji albo gdy zostanie stwierdzone, że w chwili ustanowienia warunkom tym nie
odpowiadał i nadal im nie odpowiada albo na prośbę biegłego. Prezes będzie mógł
skreślić biegłego z listy biegłych z ważnych powodów w szczególności, jeżeli
nienależycie wykonuje on swoje obowiązki.
Projekt ustawy będzie przewidywać przyznanie uprawnienia do wydawania
decyzji o wpisaniu lub skreśleniu z listy oraz zawieszeniu biegłych sądowych
w pierwszej instancji prezesom sądów okręgowych, wskazując Ministra
Sprawiedliwości jako organ wyższego stopnia.
4. Biegli ad hoc
Projektowana ustawa pozostawia możliwość powoływania do wydawania
opinii tzw. biegłych ad hoc, czyli osób posiadających wiedzę specjalistyczną, ale
nieustanowionych biegłymi sądowymi i niewpisanych na prowadzone przez
prezesów listy. Zlecenie takim osobom sporządzenia opinii będzie dopuszczalne gdy
powołanie biegłych z listy będzie niemożliwe bądź utrudnione, np. na listach nie
będzie specjalistów z określonej dziedziny, czy też z uwagi na obciążenie pracą nie
będą oni w stanie sporządzić opinii w rozsądnym terminie. Aksjologia projektu
ustawy winna bowiem wskazywać pierwszeństwo biegłym wpisanym na listę, których
kwalifikacje i doświadczenie zawodowe zostały zweryfikowane przez prezesa sądu
okręgowego. Analogiczne rozwiązanie dotyczyć będzie także biegłych
instytucjonalnych nie wpisanych na listę i nie wymienionych w ustawie w kręgu
podmiotów uprawnionych do opiniowania.
5. Instytucje specjalistyczne
Nową regulacją, nieznaną dotychczasowym przepisom dotyczącym
funkcjonowania biegłych sądowych, będzie unormowanie kwestii związanych
z ustanawianiem instytucji specjalistycznych powołanych do opiniowania. Jakkolwiek
obecnie obowiązujące przepisy proceduralne (art. 193 § 2 Kodeksu postępowania
6
karnego, art. 290 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego) przewidują możliwość
zwrócenia się przez sąd lub organ prowadzący postępowanie karne o sporządzenie
opinii do instytucji naukowej, badawczej bądź specjalistycznej, to nie ma definicji tych
podmiotów oraz nie uregulowano zasad sporządzania ekspertyzy. Jednocześnie zaś
zwiększa się liczba podmiotów prywatnych nie podlegających żadnej weryfikacji ani
wymaganiom, które oferują swoje usługi w zakresie przygotowywania ekspertyz.
Przewiduje się zatem wprowadzenie przepisów kształtujących dwie kategorie
podmiotów innych niż osoby fizyczne, władnych wydawać opinie na potrzeby
wymiaru sprawiedliwości. Pierwsza z nich będzie obejmować indywidualnie
określone instytucje, takie jak np. Instytut Ekspertyz Sądowych im. prof. dra Jana
Sehna w Krakowie oraz podmioty wskazane zbiorczo – m.in. zakłady medycyny
sądowej uczelni medycznych, policyjne laboratoria kryminalistyczne, instytuty
badawcze, rodzinne ośrodki diagnostyczno-konsultacyjne. Podmioty te byłyby
uprawnione do sporządzania ekspertyz bez konieczności ubiegania się o wpis na
listę.
Drugą kategorię będą stanowić jednostki organizacyjne działające w dowolnej
formie − osoby prawne bądź jednostki nieposiadające osobowości prawnej
− względem których zostaną ustanowione wymogi warunkujące wpis na listę
instytucji uprawnionych do opiniowania. Jako niezbędne minimalne wymogi zostaną
wprowadzone posiadanie odpowiedniego potencjału kadrowego, w tym zatrudnianie
(bądź pozostawanie w innym stosunku prawnym, np. zlecenia) osób spełniających
kryteria pozwalające na ubieganie się o uzyskanie statusu biegłego sądowego
w dziedzinie, w której zamierza opiniować instytucja, a także posiadanie, o ile to
konieczne, właściwego zaplecza technicznego do wykonywania czynności
związanych z przygotowywaniem ekspertyz. Spełnienie wskazanych kryteriów
podlegałoby weryfikacji w toku ustanawiania instytucji specjalistycznej, analogicznie
jak w przypadku kandydatów na biegłych sądowych − osób fizycznych. Prezes sądu
okręgowego byłby dodatkowo władny powołać komisję (bądź indywidualnego
eksperta) do oceny spełniania warunków organizacyjno-technicznych przez
instytucję ubiegającą się o ustanowienie. Rola komisji (eksperta) polegałaby m.in. na
wydawaniu opinii w przedmiocie zaplecza organizacyjno-technicznego instytucji,
na podstawie przedłożonych przez nią dokumentów bądź przeprowadzonych
oględzin.
7
Ubieganie się przez instytucję specjalistyczną o ustanowienie na kolejną
kadencję wiązałoby się z koniecznością zasięgnięcia przez prezesa sądu
okręgowego informacji na temat sposobu wywiązywania się przez instytucję ze
zleconych jej zadań w toku dotychczasowej kadencji.
Dodatkowo, podobnie jak w przypadku biegłych − osób fizycznych, prezes
sądu okręgowego byłby uprawniony do zawieszenia uprawnienia instytucji
do wydawania opinii lub pozbawienia jej statusu instytucji specjalistycznej −
w przypadku wystąpienia przesłanek takich jak likwidacja instytucji, utrata warunków
organizacyjno-technicznych czy utrata wymaganych kwalifikacji przez osobę
spełniającą kryteria ustanowione względem biegłych współpracującą z instytucją.
W założeniach przewiduje się, że prezes sądu okręgowego obligatoryjnie skreśli
instytucję specjalistyczną z listy instytucji uprawnionych do opiniowania w przypadku
na wniosek tej instytucji, w sytuacji jej likwidacji, utraty warunków organizacyjno –
technicznych lub warunków do ustanowienia biegłym przez osobę stale
współpracującą w instytucją. Prezes będzie mógł skreślić skreślić instytucję
specjalistyczną z listy instytucji uprawnionych do opiniowania z ważnych powodów w
szczególności, jeżeli nienależycie wykonuje on swoje obowiązki.
6. Inne niezbędne regulacje
Projektowana ustawa przewiduje prowadzenie rejestrów zawierających
informacje na temat wydawanych przez biegłych opinii. Rozwiązanie to pozwoli na
szybkie i łatwe zasięgnięcie informacji o liczbie wydanych przez biegłego ekspertyz
oraz ustalenie podmiotów, które je zlecały, celem np. uzyskania oceny co do jakości
opinii.
Wprowadzony zostanie obowiązek ukończenia przez biegłego szkolenia
z zakresu przepisów dotyczących statusu biegłego, jego praw i obowiązków
w procesie oraz zasad przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego. Szkolenia
biegłych będą organizowane przez prezesów sądów okręgowych.
Zasady prowadzenia centralnej elektronicznej listy biegłych zostaną
uregulowane w ustawie o ustroju sadów powszechnych.
8
7. Przepisy dostosowujące, zmieniające i przejściowe
Biegli ustanowieni na podstawie przepisów dotychczasowych staną się
biegłymi w rozumieniu ustawy, z tym że pełnić będą swoje czynności do końca
okresu, na który zostali ustanowieni.
Do brzmienia ustawy o biegłych dostosowany zostanie art. 28a ustawy z dnia 26
października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.
8. Przewidywany termin wejścia w życie ustawy
Planuje się wejście w życie ustawy w trzecim kwartale 2014 r.
IV. Konsultacje społeczne
Projekt został udostępniony w Biuletynie Informacji Publicznej Rządowego
Centrum Legislacji, zgodnie z § 11a uchwały nr 49 Rady Ministrów z dnia 19 marca
2002 r. – Regulamin pracy Rady Ministrów (M.P. Nr 13, poz. 221, z późn. zm.), oraz
w Biuletynie Informacji Publicznej Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, zgodnie
z art. 5 ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. o działalności lobbingowej w procesie
stanowienia prawa (Dz. U. Nr 169, poz. 1414, z późn. zm.).
Ponadto projekt został przekazany do zaopiniowania przez: Instytut Ekspertyz
Sądowych im. prof. dra Jana Sehna, Krajową Radę Biegłych Rewidentów, Krajową
Radę Radców Prawnych, Stowarzyszenie Sędziów Polskich IUSTITIA, Naczelną
Radę Adwokacką, Naczelną Radę Lekarską, Federację Stowarzyszeń
Rzeczoznawców Majątkowych, Polskie Stowarzyszenie Biegłych Sądowych do
Spraw Wypadków Drogowych, Polskie Towarzystwo Kryminalistyczne, Polskie
Towarzystwo Medycyny Sądowej i Kryminologii, Sekcja Psychiatrii Sądowej
Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, Uniwersytet Śląski Wydział Prawa
i Administracji Katedra Kryminalistyki, Polski Związek Motorowy, Stowarzyszenie
Psychologów Sądowych w Polsce, Stowarzyszenie Rzeczoznawców Techniki
Samochodowej i Ruchu Drogowego, Stowarzyszenie Sędziów Sądów Rodzinnych
w Polsce, Federacja Związków Pracodawców Ochrony Zdrowia Porozumienie
Zielonogórskie, Stowarzyszenie Sędziów THEMIS, Krajowa Rada Sądownictwa,
Krajowa Rada Prokuratury, Stowarzyszenie Rzeczoznawców Ekonomicznych,
9
Stowarzyszenie Biegłych Sądowych z zakresu Geodezji, Prezesów sądów
okręgowych, Krajową Rada Doradców Podatkowych, Stowarzyszenie Biegłych
Rewidentów, Księgowych, Doradców Podatkowych, Prawników i Ekonomistów
„LIBERTAS”.
W wyniku konsultacji społecznych projekt został poddany niewielkim
modyfikacjom, będącym konsekwencją uwzględnienia niektórych opinii i uwag.
Do najważniejszych zmian należą:
1) zastąpienie szkoleń dla kandydatów na biegłych obligatoryjnymi szkoleniami, dla
osób już ustanowionych biegłymi sądowymi,
2) uzupełnienie listy indywidualnie wskazanych instytucji, które będą władne
wydawać opinie o zakłady medycyny sądowej uczelni medycznych,
3) modyfikacja projektu w zakresie ochrony, która będzie przysługiwała biegłemu
przy wykonywaniu czynności,
4) poprawione zostało określenie warunków ustanowienia biegłym o wymóg
niekaralności za przestępstwo umyślne lub umyślne przestępstwo skarbowe, a nie
tylko niekaralności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub
umyślne przestępstwo skarbowe, jak było dotychczas w projekcie,
5) doprecyzowano jaki wpływ będzie miało zawieszenie biegłego na bieg spraw,
w których biegły został powołany do wydania opinii,
6) w związku z planowanym wprowadzeniem centralnego rejestru biegłych,
wprowadzona została zasada wpisywania biegłego na listę tylko jednego sądu
okręgowego,
7) uzupełniony został katalog państw, których obywatele mogą zostać biegłymi
sądowymi o państwa członkowskie państw członkowskich Europejskiego
Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim Obszarze
Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej,
8) zamiast zobligowania prezesów sądów okręgowych do zasięgania opinii
o kandydacie na biegłego, kandydaci na biegłych sądowych zostaną zobligowani do
przedstawienia prezesowi sądu okręgowego opinii właściwych organów samorządu
zawodowego (tak ustawowego, jak i dobrowolnego), stowarzyszeń zrzeszających
osoby wykonujące określony zawód bądź działalność oraz zakładu pracy, w którym
kandydat na jest zatrudniony,
9) uzupełnieni listy instytucji indywidualnie określonych od opiniowania, o rodzinne
ośrodki diagnostyczno-konsultacyjne.
10
Nie uwzględniono propozycji dotyczących:
1) ujęcia w projekcie założeń, kwestii wynagrodzeń biegłych za sporządzane opinie.
Liczne uwagi na ten temat nie zostały uwzględnione ze względu na to, że cele
projektu w ogóle nie przewidują rozstrzygnięcia tej kwestii. Ponadto kwestię
wynagrodzeń regulują odpowiednie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości
w sprawie określenia stawek wynagrodzenia biegłych, taryf zryczałtowanych oraz
sposobu dokumentowania wydatków niezbędnych dla wydania opinii
w postępowaniu karnym (Dz. U. z 2013 r. poz. 508) i w sprawie określenia stawek
wynagrodzenia biegłych, taryf zryczałtowanych oraz sposobu dokumentowania
wydatków niezbędnych dla wydania opinii w postępowaniu cywilnym (Dz. U. z 2013r.
poz. 518),
2) wprowadzenia dokumentu potwierdzającego pełnienie funkcji biegłego sądowego
(np. legitymacji) i odpowiedniej pieczęci. Wprowadzenie takiego obowiązku
wiązałoby się ze zwiększeniem kosztów wprowadzenia ustawy lub przerzucenia tych
kosztów na biegłych sądowych,
3) uszczegółowienia rozwiązań zawartych w projekcie. Uszczegółowienie projektu
spowodowałoby, że nie byłby on zgodny z zasadami opracowania projektu założeń
§ 9 ust. 3 Uchwały Nr 49 Rady Ministrów z dnia 19 marca 2002 r. − Regulamin pracy
Rady Ministrów, który wskazuje, że założenia powinny obejmować zwięzłe
przedstawienie celu projektowanej ustawy oraz zakresu przewidywanej regulacji
i zasadniczych kwestii wymagających uregulowania, w tym zniesienia
dotychczasowych lub powołania nowych organów lub instytucji,
4) testu regulacyjnego. Uwagi te faktycznie odnosiły się do warstwy normatywnej
projektu lub przywołanego w teście dokumentu pt. „Analiza porównawcza przepisów
dotyczących biegłych w państwach Austrii, Francji, Hiszpanii oraz analiza odpowiedzi
polskich sądów na pytania zawarte w ankiecie oraz ogólne zdefiniowanie zakresu
rekomendacji mających na celu poprawę systemu obowiązującego w Polsce”.