Michał Królikowski
Podsekretarz Stanu
Ministerstwo Sprawiedliwości

Uwagi Polskiego Towarzystwa Psychiatrii Sądowej do projektów rozporządzeń
w sprawie określenia stawek wynagrodzenia biegłych taryf zryczałtowanych oraz sposobu dokumentowania wydatków niezbędnych dla wydania opinii
w postępowaniu karnym i cywilnym

PTPS z zadowoleniem przyjmuje podjęcie po wielu latach, przez Ministerstwo Sprawiedliwości, prac nad statusem biegłego w Polsce. Spowodowanie tego typu działań było zgodne z celami i wnioskami I Kongresu Nauk Sądowych, którego byliśmy inicjatorem i głównym organizatorem.

Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 9 maja 2012 roku przypomniał, że „prawo biegłego do wynagrodzenia stanowi prawo majątkowe podlegające równej dla wszystkich ochronie prawnej” – co gwarantuje art. 4 ust. 2 Konstytucji RP.

„TK nie dostrzegł żadnych wartości konstytucyjnych, którym miałoby służyć zróżnicowanie sytuacji biegłych”, a „…odstępstwo od zasady równości uznał za niedopuszczalne”. TK „zwrócił uwagę, że ustanowienie w kwestionowanej normie górnej granicy wynagrodzenia biegłych z zakresu medycyny sądowej ma charaktery dyskryminujący, gdyż – przy założeniu tej samej liczby godzin poświęconych na opracowanie opinii – wynagrodzenie biegłego z zakresu medycyny może okazać się niższe niż biegłego z innej dziedziny”, stanowi to naruszenie również art. 32 ust. 2 Konstytucji RP (Wyrok Trybunału w załączeniu).

Przykładem takiej sytuacji jest sprawa, gdzie biegli psychiatrzy musieli wyjechać do innego miasta, aby badać wskazaną przez Prokuraturę osobę, przestudiować 66 tomów akt zawierających ponad 15 tysięcy stron, następnie napisać opinię, co w sumie zajęło im 50 godzin pracy, za co uzyskali wynagrodzenie „zryczałtowane”, w wysokości 165 zł netto. Podobne sytuacje występowały w sprawach cywilnych, w szczególności testamentowych.

Z drugiej strony biegły np. z zakresu techniki motoryzacyjnej, sfotografował            i opisał cztery zarysowania na samochodzie i jeszcze 10 lat temu uzyskał wynagrodzenie 800 zł.

Dyskryminujące przepisy, jakie stosowane są wobec biegłych psychiatrów, spowodowały, iż duża grupa bardzo dobrych ekspertów, zrezygnowała z opiniowania, jak i zmalało zainteresowanie psychiatrią sądową. Dowodem tego jest nie uczestniczenie pracowników klinik psychiatrycznych w konferencjach z zakresu psychiatrii sądowej, nie publikowanie prac z tego zakresu. Polska psychiatria sądowa wyraźnie „cofnęła się do tyłu”, nie tylko w porównaniu z innymi europejskimi krajami, ale również z sytuacją z lat 60 i 70-tych, kiedy to zainteresowanie psychiatrią sądową było powszechne, a w opiniodawstwie uczestniczyli pracownicy klinik psychiatrycznych.

Specyfika metodologii wydawania opinii sądowo-psychiatrycznych nie polega wyłącznie na „badaniu stanu zdrowia psychicznego „bez” lub „z” pisemna opinią”.

Dla wydania opinii sądowo-psychiatrycznej zgodnie z tezą dowodową należy:

1. Zbadanie aktualnego stanu psychicznego i fizycznego osoby opiniowanej.
2. Ustalenie (odtworzenie) stanu psychicznego i fizycznego w czasie: składani oświadczenia woli, doznania uszczerbku na zdrowiu itd. Dane te uzyskuje się nie wyłącznie na podstawie „badania stanu zdrowia psychicznego”, ale analizy dokumentacji medycznej, zeznań świadków, wnioskowania o zebranie innych dowodów osobowych i rzeczowych, które będą zawierać informacje pozwalające odtworzyć stan psychiczny takiej osoby np. w czasie sporządzania testamentu.
3. Opracowanie wniosków opinii – zgodnie z tezą dowodową, która nie zawiera wyłącznie polecenia o „zbadaniu stanu zdrowia psychicznego”, ponieważ tego typu opinia byłaby zupełnie nie przydatna dla potrzeb postępowania sądowego, gdy potrzeba jest ustalenia np. zdolności do oświadczenia woli czy testowania, jak w art.: 82 i 945 k.c. Dlatego dla wyprowadzenia i uzasadnienia wniosków opinii potrzebna jest wieloraka analiza akt sądowych, często wskazywanie na potrzebę zebrania innych dowodów, zgodnie z celami tezy dowodowej i potrzebami metodologicznymi psychiatrii sądowej i prawa.

Opinie sądowo-psychiatryczne należą do najbardziej pracochłonnych, oczywiście wtedy, gdy biegły wykonuje je na odpowiednim poziomie, a nie zgodnie z zasadami „byle – jakości”. Kiedy to opinie pisze: „byle kto” – mający niskie kwalifikacje, żadnego przeszkolenia w zakresie psychiatrii sądowej itd.; „byle co” – opinia na jedną – dwie strony maszynopisu, bez uzasadnienia diagnoz i wniosków; „byle szybko” i zgodnie z „zryczałtowaną stawką” – „za byle jakie” pieniądze.

W efekcie, sprawy w postępowaniu cywilnym, ciągną się wiele lat, sądy powołują kolejnych biegłych, którzy również nie przedstawiają sobą wyższych kompetencji.

W Europie i na świecie zasadą jest, iż biegły to osoba posiadająca „ponad przeciętną wiedzę i kompetencję w swojej dziedzinie”, znająca również przepisy prawa i metodologię opiniowania. Dlatego biegli otrzymują ponad przeciętne wynagrodzenie, ponieważ inaczej wymiar sprawiedliwości i społeczeństwo ponosi koszty na skutek ich niekompetencji, przez przewlekłość postępowania i dodatkowe wydatki.

Rachunek ekonomiczny wygląda następująco: czy lepiej opłacać kilku biegłych, wydających błędne czy niepełne opinie, co skutkuje przewlekłością postępowania, sięgającą w sprawach cywilnych nawet do 10-15 lat; czy też lepiej opłacić dobrze jednego biegłego, który wyda pełną i pewną opinię, pozwalającą zakończyć szybko postępowanie.

Ten sposób rozumowania został już odkryty przez wymiar sprawiedliwości innych krajów. Dlatego europejscy biegli psychiatrzy otrzymują wynagrodzenie zgodnie z kwalifikacjami i nakładem pracy, a np. na Słowacji stawka godzinowa biegłego wynosi 19,98 euro, a biegły psychiatra podaje średni czas opracowania ekspertyzy na ok. 20 godzin. W przeliczeniu na złoty daje to sumę 1500-1600 złotych.

PKB Słowacji w 2011 roku, w przeliczeniu na jednego mieszkańca był tylko 12,7% wyższy od tego wskaźnika w Polsce (PKB per capita: Słowacja 23304, Polska 20334, źródło: MFW, pl.wikipedia.org). Pokazuje to jak wynagradzani są biegli w Polsce
w porównaniu ze Słowacją, gdy ekonomika tych krajów niewiele różni się między sobą. Ustawę o biegłych na Słowacji przyjęto już w 2006 roku.

Biorąc powyższe pod uwagę zgłaszamy następujące wnioski do rozporządzenia MS z dnia 13.02.2013 r.

1. Na końcu § 4 dopisanie zdania: „Stosuje się to również do osób wymienionych w § 5”.
2. Wykreślenie w całości § 6, ponieważ tłumacze języka migowego nie są „biegłymi”, nie wydają opinii itd., a jedynie – jak inni „tłumacze” – tłumaczą.
3. Sformułowania § 8 powinny znaleźć się również w załączniku nr 1 p. 8, przez dopisanie „jak w § 8 rozporządzenia”.
4. W § 9 p. 1 dopisanie zdania: „oraz przygotowanie się do wydania opinii”.

Biegli wzywani są do sądu w celu: uczestniczenia w przesłuchaniu, podtrzymania wcześniej wydanej pisemnej opinii, albo ustosunkowania się do nowych dowodów, opinii itd. Zdarza się, że dotyczy to spraw, w których wydawali opinię wiele lat temu. Dlatego dla wydania w rzeczywistości kolejnej, ale ustnej opinii, bezwzględnie muszą ponownie zapoznać się z poprzednio wydanymi ekspertyzami, jak i zestawić je z ewentualnie nowymi dowodami, czy pytaniami. Wymaga to ponownego studiowania i analiz tych opinii, dowodów itd.

W § 9 nie uwzględnia się faktycznej straty czasu biegłego w sytuacji wzywania go do odległego sądu, co wiąże się ze stratą czasu, niekiedy rzędu 10-25 godzin. Biegły nie jest pracownikiem sądu czy prokuratury, dlatego nie można uznać, że jest delegowany. Częściowym rozwiązaniem jest żądanie wynagrodzenia za „utracony zarobek”, który jest łatwy do określenia w przypadku pracy „na etacie”, natomiast trudniejszy do udowodnienia i uznania w przypadku np. prywatnej praktyki lekarskiej.

Dlatego zgodnie z konstytucyjnym „prawem biegłego do wynagrodzenia”, takie sformułowania, jakie proponujemy wyżej, powinny znaleźć się w rozporządzeniu.

1. W § 10 p. 1 wprowadzono wprawdzie sformułowanie: „można określić według taryfy zryczałtowanej”, w załączniku 1 i 2. Praktyka wymiaru sprawiedliwości interpretowała często podobny przepis, że „bezwzględnie trzeba określić według taryfy zryczałtowanej”. Jednocześnie stosowano taką praktykę, iż instytucja naukowa traktowana była jako „biegły”. Organ zlecający badanie żądał, aby „zakład” czy „instytut” wystawił rachunek za badania. W efekcie stawkę wynagrodzenia przeznaczoną dla jednego psychiatry „indywidualnego”, dzielono między 2-3 biegłych psychiatrów z tej placówki. Oczywiście powoduje to niechęć do podejmowania się badań sądowo-psychiatrycznych i ogólnie do psychiatrii sądowej.

Dotychczasowe interpretacje i praktyka wymiaru sprawiedliwości przy przyznawaniu wynagrodzeń „instytucji medycznej” jest w oczywisty sposób dyskryminująca lekarzy, tym samym niezgodna z Konstytucją.

Dlatego tego typu dyskryminujący przepis i praktyka, oczywiście zostanie skierowany do Trybunału Konstytucyjnego.

Jak uczy nas historia dyskusji na temat wynagrodzenia biegłych lekarzy, to jedynym skutecznym sposobem zmiany tej jawnej niesprawiedliwości stosowanej wyłącznie wobec lekarzy, okazał się być Trybunał Konstytucyjny.

1. Zlikwidowano § 8 z rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 1975 roku, cyt.: „w razie wydania opinii przez jednostkę organizacyjną inną niż wymienioną w § 7, wynagrodzenie tej jednostki za wykonaną pracę, określa się zgodnie ze stawkami w niej stosowanymi”.

Omawiany projekt rozporządzenia z dnia 13.02.2013 r. dotyczy biegłych indywidualnych, pomijając instytucje zajmujące się wydawaniem ekspertyz, które specjalizują się w opiniodawstwie, posiadają odrębne lokale, zbierają literaturę, szkolą swoich ekspertów, prowadzą współpracę międzynarodową itd. Nie są przy tym finansowane z budżetu państwa. Skąd w takim razie mają brać środki na rozwój i podnoszenie poziomu opiniodawstwa. Dlatego wskazany wyżej przepis § 8 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 1975 roku bezwzględnie powinien znaleźć się w omawianym projekcie rozporządzenia.

Dlatego uprzejmie wnosimy o wzięcie pod uwagę powyższych informacji, uwag
i wniosków przy przyjmowaniu ostatecznego projektu rozporządzenia w sprawie określania stawek wynagrodzenia biegłych…

Dr med. Jerzy Pobocha                                                         prof. dr hab. Bartosz Łoza

Prezes elekt PTPS                                                                          Prezes PTPS

Uwagi Polskiego Towarzystwa Kryminalistycznego do projektów rozporządzeń w sprawie określenia stawek wynagrodzenia biegłych, taryf zryczałtowanych oraz sposobu dokumentowania wydatków niezbędnych dla wydania opinii w postępowaniu karnym i cywilnym

 

W kontekście wieloletnich dyskusji i prac nad uregulowaniem prawnym problematyki biegłych mogliśmy się spodziewać, że przedstawione projekty rozporządzeń regulujących kwestie wynagrodzeń biegłych, chociaż w części uwzględnią postulaty środowiska i usuną mankamenty dotychczasowych regulacji, w tym zwłaszca rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 grudnia 1975 r. w sprawie kosztów przeprowadzenia dowodu         z opinii biegłych w postępowaniu sądowym (Dz. U. Nr 46 poz. 254 z późn. zm.), zwanym dalej „rozporządzeniem z 1975 r.”. Niestety tak się nie stało. Przedstawione do zaopiniowania projekty nie tylko powielają niedoskonałe i nieprecyzyjne unormowania zawarte w przywołanym rozporządzeniu, ale pomijają bardzo ważne kwestie, chociażby sprawę stawek i zasad wynagradzania instytucji naukowych i specjalistycznych, co pogłębi trwający od lat chaos i niejednolitą interpretację przepisów przez sędziów referendarzy. Poniżej szczegółowe uwagi i zastrzeżenia do przedstawionych projektów rozporządzeń.

 

Uwagi:

1. Już na samym wstępie nasuwa się pytanie, czy muszą być dwa akty prawne? Oba projekty odnoszą się do wynagrodzeń biegłych w postępowaniu cywilnym i karnym. Czy nie mógłby zatem powstać jeden akt prawny odnoszący się do biegłych                  w postępowaniach procesowych, tym bardziej, że w swej treści oba projekty są               w dużym zakresie zbliżone. Powstaje również wątpliwość, jaka będzie podstawa obliczania wynagrodzeń biegłych w innych postępowaniach, np. w sprawach                  o wykroczenia, czy w sprawach przed sądami pracy lub sądami gospodarczymi.
2. Wątpliwosci budzi sam tutuł projektów rozporządzeń oraz zakres przewidzianych          w nich regulacji, gdzie jest mowa tylko o biegłych, podczas gdy rozporzadzenia regulują także stawki wynagrodzeń dla tłumaczy języka migowego, których                   w rozporządzeniach nietrafnie określa się mianem biegłych z zakresu daktylogii. Tłumacze języka migowego nie spełniają kryteriów bycia biegłymi (nie wydają opinii, nie tworzą nowego środka dowodowego, a są tylko pośrednikiem miedzy przesłuchiwanym a organem procesowym). Uważamy te zapisy (w tym zwłaszcza         w § 6 obu projektów) za błędne.
3. Zasadniczy sprzeciw środowiska budzą niskie stawki wynagradzania biegłych. Dotyczy to zarówno stawek godzinowych, jak i zryczałtowanych. Trudno dzisiaj znaleźć zawód, gdzie wymagana jest wiedza i odpowiedzialność na tak wysokim poziomie, zaś wynagrodzenia byłyby tak niskie. Powoduje to brak zainteresowania opiniowaniem przez osoby o najwyższych kwalifikacjach, co w konsekwencji prowadzi do niskiego poziomu wydawanych opinii.  O wyborze biegłego nie powinna decydować cena opinii (w założeniu – najniższa), gdyż jest to czynnik wpływający na błędne orzekanie. Należy także podkreślić, iż praktyka powoływania „najtańszych” biegłych jest nieracjonalna, kosztowna i przedłużająca czas postępowania, bowiem świadomość powołania jako pierwszego biegłego o niskich kwalifikacjach powoduje, że tym łatwiej przyjmuje się wnioski o powołanie drugiego biegłego, który ma weryfikować opinię pierwszego.        Z naszych danych wynika, że ok. 20-30% opinii w niektórych kategoriach spraw (np.     w ekspertyzach pisma), zawiera błędne ustalenia merytoryczne i wnioski, co niewątpliwie podnosi ryzyko pomyłek sądowych. Środowisko kryminalistyczne od dawna uważa, że należy powiązać kwalifikacje biegłych z ich wynagradzaniem: więcej wymagajmy od biegłych i lepiej ich selekcjonujmy, ale też lepiej im płaćmy.
4. Rażącym brakiem w projektowanych rozporządzeniach jest całkowite pominiecie kwestii zasad wynagradzania instytucji naukowych i specjalistycznych,                          a w postępowaniu cywilnym instytutów naukowych lub naukowo-badawczych. W rozporządzeniach brakuje jasnej regulacji na wzór regulacji z § 8 rozporządzenia z 1975 r., zgodnie z którym: „W razie wydania opinii przez jednostkę organizacyjną inną niż wymienione w § 7 wynagrodzenie tej jednostki za wykonaną pracę określa się zgodnie ze stawkami w niej stosowanymi”. Nie wiadomo więc jakie jest źródło dla określenia przychodu takich podmiotów. Na pewno nie mogą nimi być zasady ogólne                     z rozporządzeń zapisane tylko dla osób fizycznych, a nie biegłych instytucjonalnych. Wrzucanie w tej sytuacji „do jednego worka” – co potwierdzają również uzasadnienia projektowanych rozporządzeń – biegłych indywidualnych i instytucjonalnych nie tylko nie jest właściwie, ale także szkodliwe. Szczątkowy zapis w omawianym zakresie, tj.     w zakresie wynagrodzenia jednostek organizacyjnych, w § 10 ust. 1 projektów rozporządzeń przez odesłanie do taryf zryczałtowanych z załączników nr 2 do rozporządzeń, niczego nie rozwiązuje, kluczowe jest natomiast właściwe zapisanie jasnych zasad ogólnych dla stawek i kosztów instytucji specjalistycznych (jednostek organizacyjnych).  Konieczne jest przy tym uwzględnienie  specyfiki działania takich jednostek, w tym wzięcie pod uwagę w jaki sposób instytucje te mają naliczać koszty, których nie można bezpośrednio przypisać do konkretnej opinii (koszty lokalowe, aparaturowe, archiwizacji, osobowo-administracyjne itp.). Dotychczas na podstawie    §8 rozporządzenia z 1975 r. (co również podkreśla niebagatelne znaczenie tego paragrafu de lege lata) były one ujęte w stawce stosowanej przez daną jednostkę. Brak powyższej  regulacji w projektowanych rozporządzeniach praktycznie uniemożliwi wykonywanie badań przez tego rodzaju instytucje, badań niejednokrotnie wysoce specjalistycznych, o charakterze unikatowym, wymagających kosztownej aparatury, których żaden indywidualny biegły nie jest w stanie wykonać. Trudno jest zakładać, że stawka godzinowa dla biegłego umożliwi pokrycie tych wszystkich kosztów. To fałszywy trop. Jeszcze raz podkreślamy, że rozporządzenia w obecnej treści dotyczą      w zasadzie biegłego indywidualnego (tj. osoby fizycznej), natomiast kpk i kpc przewidują też opinie instytucji (jednostek organizacyjnych), dla których reguły dotyczące wynagradzania biegłych jako osób fizycznych nie są wystarczające.

Inną zupełnie kwestią jest funkcjonowanie różnego rodzaju pseudo specjalistycznych instytucji, funkcjonujących na zasadzie rejestracji działalności gospodarczej. Jest to palący problem wymagający pilnej regulacji w ustawie o biegłych, która jasno powinna określić, czy w ogóle zalicza takie podmioty do kategorii biegłych instytucjonalnych, czy też odmawia im takiego statusu. Brak takiej regulacji powoduje permanentną niepewność w rozliczaniu kosztów sporządzonych opinii oraz wykluczające się wzajemnie orzecznictwo sadów wydających decyzje w tym zakresie.

1. Widełkowe określenie tzw. stawki podstawowej od 1,28% do 1,81%, jak wykazuje dotychczasowa praktyka, staje się w wielu przypadkach pretekstem do zaniżania wynagrodzeń biegłych. Powinna być jedna stawka określona w górnej granicy widełek stawki podstawowej.
2. Nieprecyzyjny jest zapis dotyczący możliwości podwyższenia stawki o 50% w razie złożonego charakteru problemu będącego przedmiotem opinii. Nie wynika z niego, czy odnosi się on wyłącznie do biegłych objętych stawką podstawową, czy też może być     w takich sytuacjach (złożonego charakteru badań) także stosowany przez biegłych posiadających tytuł naukowy profesora czy też stopień naukowy doktora habilitowanego lub doktora. Dotychczasowa praktyka na gruncie obowiązującego rozporządzenia z 1975 r. dowodzi, że sądy odrzucały możliwość podwyższenia stawki   o 50% w przypadku opinii wydawanych perzez biegłych ze stopniami i tytułami naukowymi. Ograniczenie możliwości podwyższenia stawki o 50% tylko do biegłych bez tytułu naukowego (stopnia naukowego) prowadzi do absurdalnej sytuacji, gdy taki biegły za tę samą opinię mógłby otrzymać wyższe wynagrodzenie niż biegły ze stopniem doktora (maksymalna stawka dla biegłego bez dodatkowych „kwalifikacji” – 1,81 % podwyższona o 50 % daje stawkę 2,715 %, podczas gdy doktor może liczyć „tylko” na 2,55 %).
3. W §8 w obu projektach rozporządzeń, oprócz czynności przygotowawczych                   i badawczych, powinny być uwzględnione niezbędne czynności kończące, jak porządkowanie materiałów, pakowanie akt, wykonanie kopii, przygotowanie karty pracy i rachunku (faktury), wysyłka itp. Są to czynności pracochłonne, których sądy nie chcą zaliczać do czasu pracy biegłego.
4. Wysoce niewystarczające są zapisy dotyczące wynagrodzań biegłych za uczestnictwo   w czynności sądowej. W praktyce sprowadza się to do wymagrodzenia jedynie za wydanie uzupełniającej opinii ustnej. Samo wydanie ustnej opinii wymaga jednak przygotowania do rozprawy, zapoznania się z wydaną wcześniej opiniią pisemną, nieraz z aktami sprawy, czasami przygotowania dodatkowych materiałów poglądowych itp. Czynności te często nie są uwzględniane przez sądy. Projekty rozporządzeń utrwalają tę krzywdzącą biegłych praktykę poprzez zapisy ograniczajace ich wynagrodzenie tylko za czas „…koniecznej obecności w sądzie…”.
5. Inną kwestią z tym związaną, wielokrotnie podnoszoną przez biegłych, jest rekompensata za rzeczywisty czas związany ze stawiennictwem w sądzie.                    W zgłaszanych przez środowisko biegłych postulatach proponowano różne rozwiązania tej kwestii, m.in. takie, aby czas dojazdu i pozostawania do dyspozycji organu procesowego opłacany był jako czas opiniowania – nie więcej jednak  jak 8 godzin        w ramach jednej doby. Takie rozwiązanie jest jak najbardziej zasadne, gdyż czas przeznaczony na podróż, to także czas utraconych zarobków, nie tylko rzeczywistych, związanych z koniecznością uzyskania bezpłatnego urlopu, zapewnienia zastępstwa, odpracowania zaległości, ale często też potencjalnych, gdyż biegły w tym czasie mógłby wykonywać inne odpłatne czynności, np. inną ekspertyzę. Proponowane  rozwiązanie ma jeszcze jeden walor – ekonomicznie przeciwdziałałoby powszechnej tendencji do nadużywania praktyki wzywania biegłych nawet w błahych sprawach          i skłaniałoby organy procesowe  do szerszego stosowania instytucji pomocy sądowej dla przesłuchania biegłego bądź korzystania z przesłuchania na odległość                       z zastosowaniem technik wideokonferencyjnych.
6. Dopracowania wymagają również załączniki do projektów, gdyż w wielu miejscach odnoszą się one do archiwalnych metod badawczych, a z drugiej strony nie uwzględniają wszystkich nowoczesnych metod, najczęściej stosowanych                        w postępowaniach.

 

Podsumowując, obydwa projekty w przedstawionym brzmieniu oceniamy negatywnie. Ocena ta uwzględnia zgłoszone uwagi i propozycje, będące odzwierciedleniem dyskusji          i zastrzeżeń zgłoszonych przez środowisko reprezentowane w naszym stowarzyszeniu. Wynika ona również z wieloletnich, niestety nienajlepszych doświadczeń z sądami, które wykorzystują każdą lukę lub niejednoznaczność przepisów do ich niekorzystnej dla biegłych interpretacji. Wyrażamy nadzieję, że przedstawione uwagi zostaną wykorzystane w dalszych pracach nad projektami opiniowanych rozporządzeń.

 

Opracowanie:

Dr Mieczysław Goc,

wiceprezes Polskiego Towarzystwa Kryminalistycznego

 

Prof. dr hab. Tadeusz Tomaszewski,

przewodniczący Rady Naukowej Polskiego Towarzystwa Kryminalistycznego.

Informujemy, iż od dnia 5 listopada 2012 uległa zmianie (obniżeniu) kwota bazowa stanowiąca podstawę obliczenia wynagrodzenia dla biegłych sądowych za godzinę pracy i taryfy zryczałtowanej. Obecnie podstawa ta wynosi 1766,46 zł (dotychczas: 1873,84 zł). Podstawa prawna: Dz.U z 2012 r. poz. 1101.

Uprzejmie informuję również, że z dniem 5 listopada br. weszła w życie zmiana ustawy Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz..U. z dnia 5.10.2012, poz. 1101).
Zmiana dotyczy m.in. wysokości podstawy do obliczania wynagrodzenia biegłych. Za podstawę tę przyjęto ułamek kwoty bazowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, której wysokość określa ustawa budżetowa (art. 618f, §3 cyt. ustawy). Aktualnie jest to kwota  1 766,46 zł.

W związku z powyższym nastąpiła zmiana w wysokościach stawek godzinowych z tytułu:
1. Wynagrodzeń biegłych sądowych:

a. biegły sądowy	(od 1,2 do 1,7%)	z kwoty	bazowej	1 766,46 zł	–	21,20 – 30,03 zł;
b. biegły prof.	3,7 %	„	„	1 766,46 zł	–	65,36 zł
c. biegły dr hab.	2,9 %	„	„	1 766,46 zł	–	51,23 zł;
d. biegły dr	2,4 %	„	„	1 766,46 zł	–	42,40 zł.

2. Utraconego zarobku biegłego z tytułu nieskorzystania ze stawiennictwa biegłego w sądzie

4,6%          z kwoty bazowej

1 766,46 zł

–

81,26 zł

 

Art.618f.

§3.Wynagrodzenie biegłych oblicza się według stawki wynagrodzenia za godzinę pracy albo według taryfy zryczałtowanej określonej dla poszczególnych kategorii biegłych ze względu na dziedzinę, w której są oni specjalistami. Podstawę obliczenia stawki wynagrodzenia za godzinę pracy i taryfy zryczałtowanej stanowi ułamek kwoty bazowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, której wysokość określa ustawa budżetowa.

Interpelacja nr 9114

do ministra sprawiedliwości

w sprawie terminów zapłaty wynagrodzenia biegłych sądowych

Szanowny Panie Ministrze! W czasie rozmów z przedstawicielami biegłych sądowych dowiedziałyśmy się o istotnym problemie, jakim jest brak jakichkolwiek terminów zapłaty za sporządzone przez nich opinie sądowe, co prowadzi do tego, że termin zapłaty należnego im wynagrodzenia w rzeczywistości przypada nierzadko nawet po roku od wydania opinii.

Tak odległe terminy płatności wynikają z przyczyn, które nie są zależne od wykonawcy usługi, składającego zlecającemu fakturę lub rachunek i oczekującego zapłaty. Należy również podnieść i tę kwestię, że przy tak odległych terminach płatności, w skrajnym przypadku, biegły może zostać pozbawiony jakiegokolwiek wynagrodzenia. W myśl uregulowania zawartego w art. 92 ust. 3 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 167, poz. 1398), roszczenie o zwrot należności przedawnia się z upływem lat trzech, licząc od dnia powstania tego roszczenia. Równocześnie jednak dla biegłego wyznaczany jest krótki okres na złożenie wniosku o zapłatę – w terminie 3 dni od daty wykonania czynności (art. 92 ust. 2), przy braku wskazania terminu, w którym biegły może oczekiwać tej zapłaty. Krótkie terminy zawarte są również w wielu innych przepisach, np. w Kodeksie postępowania cywilnego, np. wg art. 130 § 1 sąd (przewodniczący) wzywa stronę do uiszczenia należnej opłaty w terminie tygodniowym. Jednostronne żądania przez sąd zapłaty na jego rzecz określonych opłat w krótkim terminie, niezależnie od powodów, które są jak najbardziej słuszne, w przypadku świadczenia w drugą stronę są inne i nieokreślone.

Racjonalne i oczekiwane jest wprowadzenie takiego rozwiązania, w którym zlecające wykonanie opinii sądy i inne organy zostaną zdyscyplinowane poprzez wskazanie ściśle określonego i w konsekwencji egzekwowanego terminu płatności wynagrodzenia. Wydaje się, że termin płatności, wynoszący 14 dni lub 30 dni, byłby wystarczającym okresem na sprawdzenie rachunku oraz przekazanie dyspozycji do banku celem dokonania przelewu środków na rachunek wykonawcy. Sąd rozpoznający sprawę zwyczajowo uzależnia przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego od uiszczenia przez strony zaliczki na poczet wynagrodzenia biegłego. W takim przypadku po złożeniu przez biegłego rachunku lub faktury i braku kwestionowania przez strony samej opinii sąd mógłby żądać od stron wpłacenia pozostałego wynagrodzenia biegłego sądowego, a następnie w orzeczeniu kończącym dane postępowanie orzec o obowiązku rozliczenia stron także w zakresie kosztów postępowania.

W związku z powyższym prosimy o udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy ministerstwo dostrzega ten problem, zwłaszcza że w obrocie gospodarczym, przy podobnym wykonaniu usług, płatności dokonywane są w ciągu kilku dni od daty jej złożenia, i czy planowane jest wprowadzenie przepisów regulujących przedmiotową kwestię.

Z poważaniem

Posłanki Iwona Kozłowska

i Domicela Kopaczewska

Warszawa, dnia 12 września 2012 r.

 

Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości – z upoważnienia ministra –

na interpelację nr 9114

w sprawie terminów zapłaty wynagrodzenia biegłych sądowych

Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na interpelację pań posłanek Iwony Kozłowskiej i Domiceli Kopaczewskiej z dnia 11 września 2012 r. przekazaną przy piśmie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 19 września 2012 r., nr SPS-023-9114/12, w sprawie terminów zapłaty wynagrodzenia biegłych sądowych uprzejmie przedstawiam, co następuje.

Zasady przyznawania biegłym wynagrodzenia oraz zwrotu kosztów sporządzenia opinii zostały uregulowane w przepisach ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz. U. Nr 90, poz. 594 z 2010 r., z poźn. zm. – dalej u.k.s.s.c.). Zgodnie z art. 89 ww. ustawy biegłemu powołanemu przez sąd przysługuje zwrot kosztów podróży, innych wydatków koniecznych związanych ze stawiennictwem w sądzie oraz wynagrodzenie za wykonaną pracę. Z mocy art. 90 u.k.s.s.c. wysokość wynagrodzenia biegłego za wykonaną pracę określa się, uwzględniając wymagane kwalifikacje, potrzebny do wydania opinii czas i nakład pracy, a wysokość wydatków niezbędnych do wykonania czynności – na podstawie złożonego rachunku. Zgodnie z art. 92 ust. 1 i 2 ww. ustawy przyznanie wynagrodzenia i zwrot kosztów następują na wniosek złożony na piśmie lub ustnie do protokołu rozprawy. Wniosek, o którym mowa, składa się niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu trzech dni po wykonaniu czynności.

Wykładnia ww. przepisów daje podstawę do stwierdzenia, iż zawarta w nich regulacja precyzyjnie określa termin złożenia przez biegłego wniosku o przyznanie wynagrodzenia i zwrot kosztów, a jednocześnie milczy na temat terminu, w którym sąd wypłaca przyznane wynagrodzenie lub zwrot kosztów.

Uzasadnieniem dla takiego stanu rzeczy nie jest przyznanie sądowi uprzywilejowanej pozycji w stosunku do biegłego, lecz tryb, w jakim dochodzi do przyznania biegłemu należnych mu świadczeń. Procedura ta uniemożliwia zakreślenie cezury czasowej przez wskazanie konkretnej liczby dni, w których winna nastąpić wypłata ww. świadczeń.

Tryb, o którym mowa, składa się z dwóch etapów. W pierwszym etapie sąd przyznaje wynagrodzenie lub zwrot kosztów biegłemu. Etap ten ma charakter judykacyjny – sąd wydaje zaskarżalne orzeczenie o przyznaniu biegłemu wynagrodzenia lub zwrotu kosztów. Po nim następuje etap drugi, polegający na wykonaniu orzeczenia sądu, tj. wypłacie biegłemu przez służby księgowe sądu uprzednio przyznanego wynagrodzenia.

Zgodnie z ww. przepisami sąd przyznaje biegłemu wynagrodzenie oraz zwrot kosztów sporządzenia opinii na podstawie złożonego przez biegłego wniosku i rachunku. Sąd, dokonując oceny zasadności wniosku biegłego, nie tylko analizuje treść wniosku przez pryzmat zgodności żądanego wynagrodzenia z obowiązującymi stawkami, rzeczywistym nakładem i czasem pracy niezbędnym do sporządzenia opinii, lecz także, co istotne, pod kątem rzetelności sporządzenia opinii. W praktyce wymiaru sprawiedliwości zdarzają się bowiem przypadki, w których sporządzona opinia jest pod wieloma względami wadliwa. Bez wątpienia w takim przypadku, gdy sporządzona opinia z uwagi na jej nierzetelność nie może być wykorzystana w sprawie, biegły nie powinien otrzymać wynagrodzenia lub wynagrodzenie powinno być w istotny sposób obniżone. Z uwagi na fakt, iż opinie wydaje się dla stwierdzenia okoliczności wymagających wiadomości specjalnych, których sędzia nie posiada, ocena rzetelności sporządzonej opinii może nastąpić dopiero po zajęciu w tej kwestii stanowiska przez strony postępowania. To m.in. na podstawie zgłoszonych do opinii zarzutów sąd jest w stanie ocenić, czy opinia została sporządzona rzetelnie. Częstokroć ocena zasadności zgłoszonych do opinii zarzutów wymaga powołania kolejnego biegłego. Dopiero po ustaleniu ww. okoliczności możliwa jest prawidłowa ocena złożonego przez biegłego wniosku o przyznanie wynagrodzenia lub zwrot kosztów sporządzenia opinii.

Opisany wyżej tryb, w jakim dochodzi do weryfikacji wniosku biegłego o przyznanie wynagrodzenia lub zwrotu kosztów sporządzenia opinii, powoduje, iż nie jest możliwe precyzyjne określenie terminu do wydania postanowienia rozstrzygającego o zasadności takiego wniosku.

Dodatkową kwestią, która uniemożliwia precyzyjne określenie terminu, w którym winna nastąpić wypłata należnych biegłemu świadczeń, jest zaskarżalność postanowienia sądu o przyznaniu biegłemu wynagrodzenia lub zwrotu kosztów sporządzenia opinii.

Wynagrodzenie biegłego należy do kategorii wydatków w ramach kosztów sądowych, których wysokość ma znaczenie dla stron postępowania. Kwota przyznanego biegłemu wynagrodzenia, jak też zwrotu należnych mu kosztów za sporządzenie opinii, jest następnie rozliczana między stronami w orzeczeniu kończącym postępowanie (art. 108 § 1 K.p.c.).

Uwzględniając powyższe uwarunkowania, nie jest możliwe precyzyjne określenie terminu, w którym od chwili złożenia wniosku biegły winien otrzymać należne mu świadczenie. Nie ma bowiem możliwości ustalenia, w jakiej chwili uprawomocni się postanowienie sądu o przyznaniu biegłemu wynagrodzenia. Przyjmowanie regulacji, zgodnie z którą sąd ma obowiązek wypłacić biegłemu należne mu świadczenia w określonym terminie mimo nieprawomocności postanowienia o ich przyznaniu, byłoby niezasadne. Może bowiem zdarzyć się tak, że na skutek zaskarżenia postanowienia biegłemu zostanie przyznane niższe wynagrodzenie niż to, które zostało orzeczone w zaskarżonym postanowieniu.

Oczywiście opisane wyżej przeszkody do wypłaty biegłemu wynagrodzenia i zwrotu kosztów sporządzenia opinii nie występują po uprawomocnieniu się postanowienia o ich przyznaniu. Wypłata przyznanego wynagrodzenia ma charakter wyłącznie techniczny i winna być dokonana niezwłoczne.

Występujące nieraz w praktyce niczym nieuzasadnione zwlekanie z wypłatą należnych biegłemu świadczeń nie wynika z ułomności przepisów prawa, lecz z opieszałości sądu w wydaniu orzeczenia o przyznaniu wynagrodzenia biegłemu czy też jego wykonania przez właściwe służby księgowe sądu. Ministerstwo Sprawiedliwości podejmuje starania celem wzmocnienia etatowego i organizacyjnego sądów, tak aby przyspieszyć i usprawnić postępowanie w sprawach rozpoznawanych przez sądy. Osiągnięcie tego celu niewątpliwie przyczyni się również do uniknięcia w przyszłości sytuacji opisanych w interpelacji.

Z powyższych względów, odpowiadając na pytanie zawarte w interpelacji, uprzejmie informuję, iż analiza opisanego w interpelacji problemu nie uzasadnia potrzeby zmiany obowiązujących przepisów prawa. Niezbędnie jest natomiast usprawnienie pracy wymiaru sprawiedliwości, co dla ministra sprawiedliwości ma znaczenie priorytetowe i jest sukcesywnie realizowane.

Z poważaniem

Podsekretarz stanu

Wojciech Hajduk

Warszawa, dnia 9 października 2012 r.